Πολλά τα έθιμα του Τριωδίου ανά την Ελλάδα, και μάλιστα αρκετά μοιάζουν και μεταξύ τους. Τελετουργικές φωτιές, προβιές ζώων, κουδουνάτοι, δερμάτινες μάσκες, παραδοσιακές φορεσιές…
Η Καπετανία της Σερίφου, όμως, αποτελεί ένα μοναδικό ανά την Ελλάδα έθιμο και είναι σήμα κατατεθέν (ένα από τα πολλά), του νησιού.
Η Καπετανία έχει τις ρίζες της πίσω στον 16ο αιώνα, από όπου έχουμε και τις πρώτες καταγραφές του. Αναβιώνει το τελευταίο Σάββατο-Κυριακή της Αποκριάς και ουσιαστικά συνίσταται σε ένα θεατρικό δρώμενο που λαμβάνει χώρα στους δρόμους του νησιού και συμμετέχουν όσοι θέλουν.
Στον ιστότοπο του Υπουργείου Πολιτισμού για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας, συναντάμε την εξής περιγραφή: «Με τον όρο «Καπετανία», αναφερόμαστε σε ένα λαϊκό υπαίθριο έθιμο, του οποίου οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, καθώς υπάρχουν γι’ αυτό αναφορές, ήδη από το 16ο αιώνα μ.Χ. Τα παλαιότερα χρόνια μάλιστα ονομαζόταν «Λωλοπανήγυρο» και λάμβανε χώρα πάντα το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς».
Πιθανολογείται πως «Καπετανία» ονομάστηκε μετά την απελευθέρωση του Έθνους το 1821, και σε αυτό έπαιξαν ρόλο οι Πελοποννήσιοι καπετάνιοι που ζούσαν στο νησί. Η λέξη Καπετανία αναφέρεται στο σύστημα των «καπετανιών» στην Έξω και Βόρεια Προσηλιακή Μάνη. Οι Πελοποννήσιοι καπετάνιοι είχαν οικονομική δύναμη και ασκούσαν έλεγχο σε όλη τη γη που είχαν τα μέλη της Καπετανίας, ένα σύστημα βασισμένο σε οικονομικές σχέσεις και σχέσεις παραγωγής.
Η ουσία είναι πως η σύγχρονη μορφή του εθίμου οριστικοποιήθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν το αποδέχθηκε και η εκκλησία. Μάλιστα η Μονή Ταξιαρχών έπαιξε σημαντικό ρόλο. Να σημειώσουμε πως οι Καπετανίες, οι ομάδες των μασκαρεμένων με τη συνοδεία οργάνων, είναι δύο. Και παραδοσιακά έχουν διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Κάποια στιγμή συναντώνται, διεξάγεται ένας ψευτοπόλεμος και νικήτρια αναδεικνύεται η Καπετανία που καταφέρνει να αποσπάσει τη σημαία της άλλης. Το έθιμο υπαγόρευε η μία Καπετανία να είναι οι Έλληνες και από την άλλη ο εκάστοτε εχθρός, συνήθως Τούρκοι, Αιγύπτιοι κ.λπ., ακόμη και… Τρώες!
Μάλιστα η «σύρραξη» γινόταν έξω από τη Μονή Ταξιαρχών και ακολουθούσε γεύμα με κρασί στη Μονή, όπου για ανταπόδοση οι συμμετέχοντες επέστρεφαν μερικές μέρες αργότερα να βοηθήσουν στο όργωμα των μοναστηριακών αμπελιών.
Στη διαδρομή προς το σημείο συνάντησης οι Καπετανίες «έπαιζαν» στα χωριά σατυρικά θεατρικά δρώμενα και ακουγόντουσαν αποκριάτικα έμμετρα. Φυσικά υπήρχε κέφι, χορός και τραγούδι. Στην ομάδα υπάρχουν και κάποιοι προκαθορισμένοι ρόλοι, όπως ο Καπετάνιος και η Καπετάνισσα, ο σημαιοφόρος, η φρουρά, αλλά και ο Αλιάπης.
Σταδιακά το έθιμο ατόνησε και από την κατοχή και μετά, κι ενώ διατηρήθηκε η «Γύρα» στη Χώρα με τις ομάδες των μασκαρεμένων, το καθ’ εαυτού δρώμενο της Καπετανίας εξέλειπε. Μόλις το 1983 και 1984 είδαμε πάλι μεγάλες Καπετανίες με καθολική συμμετοχή. Αλλά και πάλι άρχισε να ατονεί το έθιμο. Μάλιστα κάποιοι υποστηρίζουν πως η τελευταία πραγματική Καπετανία ήταν αυτή του 1984, και από εκεί και πέρα μιλάμε για Γύρες και αποκριάτικες εκδηλώσεις.
Από το 2003 όμως ο «Σύλλογος Γυναικών Σερίφου Η Ανδρομέδα» ξεκίνησε την αναβίωση της Καπετανίας σε συνεργασία με το Δήμο και άλλους φορείς, όπως –αργότερα–, την «Εθελοντική Ομάδα Δράσης ” ΚΑΠΕΤΑΝΙΑ ΣΤΗ ΣΕΡΙΦΟ”», μια ανοιχτή κίνηση του δήμου και συλλόγων, η οποία δημιουργήθηκε το 2018 και μέσω της εθελοντικής προσφοράς επιδιώκει την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση των πολιτών σε θέματα πολιτισμού και ειδικότερα την αναβίωση της παραδοσιακής Σερφιώτικης Καπετανίας. Έτσι είχαμε Καπετανίες, άλλες επιτυχημένες, άλλες όχι –δεν βοηθάει και πάντα ο καιρός. Στη γενική εορταστική ατμόσφαιρα συμβάλλουν και οι «μασκαριές», εύθυμες παρέες μασκαρεμένων που περιφέρονται στα γλέντια με περιπαικτική διάθεση πίσω από την ανωνυμία της μάσκας.
Η πανδημία φυσικά χτύπησε και την Καπετανία, αλλά το 2023 το έθιμο επανήλθε δριμύτερο. Και φέτος ο Δήμος διοργανώνει και πάλι Καπετανία. Σύμφωνα με το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε την ερχόμενη Κυριακή 17 Μαρτίου οι “Καπετάνιοι” θα συναντηθούν στις 11:00 στο Λιβάδι και η Γύρα θα πραγματοποιηθεί σε Χώρα-Παναγιά-Ι.Μ.Ταξιαρχών με κατάληξη στον Καλλίτσο.
Όπως μας πληροφορεί ο «Σύλλογος Γυναικών Σερίφου Η Ανδρομέδα», σε ένα βίντεο που ανέβηκε το 2022 με χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από το έθιμο, η Καπετανία σήμερα σίγουρα έχει ορισμένες διαφορές από το έθιμο όπως ίσχυε παλιά. Σήμερα, δεκαπέντε ημέρες πριν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς πραγματοποιείται συνάντηση των φορέων που θα συμμετάσχουν και συναποφασίζεται ο τόπος εκκίνησης και η διαδρομή που θα ακολουθηθεί. Επίσης αποφασίζονται ποιοι θα είναι τα βασικά πρόσωπα (Καπετάνιος, Καπετάνισσα, Σημαιοφόρος, Αλιάπης κ.λ.π). Σε κάθε σημείο συνάντησης (συνήθως οι πλατείες των χωριών), το δρώμενο επαναλαμβάνεται με τραγούδι, χορό, όργανα. Και φυσικά στο τέλος όλοι είναι καλεσμένοι από τους διοργανωτές για να γλεντήσουν με την παραδοσιακή μακαρονάδα, παραδοσιακούς μεζέδες (λούντζα, λουκάνικο, τυρί) και άφθονο ντόπιο κρασί. Το γλέντι της Καπετανίας τελειώνει συνήθως με το ξημέρωμα της Καθαρής Δευτέρας.
Το επίσημο site του Δήμου έχει κι άλλες λεπτομέρειες για την Καπετανία:
Ευχόμαστε το παραδοσιακό αυτό έθιμο να μη χαθεί στο πέρασμα του χρόνου και κάθε χρόνο να μας θυμίζει τις ρίζες μας.
Καλή Αποκριά σε όλους!
Δείτε εδώ στιγμιότυπα από τα δρώμενα του… μακρινού 2009, κι εδώ πιο πρόσφατα, από το 2017, από το 2018 και από το 2019.
