Το παγκοσμίως γνωστό και έγκριτο περιοδικό National Geographic είχε δημοσιεύσει στις 27 Μαΐου του 2020 ένα άρθρο του Τζον Χέγκι, με τίτλο «Preventing a water crisis in Greece», σε ελεύθερη μετάφραση «Προλαβαίνοντας μια κρίση για το νερό, στην Ελλάδα». Το άρθρο αναφέρει σε ένα σημείο «Εάν η Ελλάδα δεν λάβει επείγοντα μέτρα για τον περιορισμό της κατανάλωσης νερού και την αύξηση της αποδοτικότητας του νερού, σε λίγα χρόνια η προσφορά απλώς δεν θα καλύψει τη ζήτηση». Και αυτά, πριν από 4 χρόνια… Μην ρωτήσετε ποια επείγοντα μέτρα ελήφθησαν…
Διαβάστε αυτό το προφητικό άρθρο και θα δείτε πως τέσσερα χρόνια μετά, παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρο.
Η ζήτηση για νερό ξεπερνά την προσφορά στην Ελλάδα και η κλιματική αλλαγή την επιδεινώνει. Η Ελλάδα πρέπει να δράσει τώρα για να εξασφαλίσει το μέλλον των υδατικών πόρων της.
Το νησί της Νισύρου αναδύεται από τα κρυστάλλινα γαλάζια νερά του Αιγαίου, την απόκρημνη ακτογραμμή του διάσπαρτη με σκούρες πράσινες ελιές και ασβεστωμένα σπίτια που προσκολλώνται επισφαλώς στην πλαγιά του λόφου. Σε αυτό το ειδυλλιακό σκηνικό, ένα πλοίο ξεφορτώνει δεκάδες επισκέπτες, με σκοπό να απολαύσουν τον ήλιο καθώς εξερευνούν τις παραλίες, την πόλη και το διάσημο ηφαίστειο πριν σταματήσουν σε ένα καφέ για ένα δροσερό ποτό. Πίνοντας με ευγνωμοσύνη ένα ποτήρι κρύο νερό, οι περισσότεροι επισκέπτες αγνοούν σε μεγάλο βαθμό την πραγματική αξία της συναλλαγής που πραγματοποιείται. Εδώ, όπως και σε πολλά ελληνικά νησιά, η ζήτηση για νερό ξεπερνά την προσφορά.
Στο σύνολό της, η Ελλάδα έχει ένα από τα καλύτερα κατά κεφαλήν αποθέματα νερού στη Μεσόγειο, αλλά οι βροχοπτώσεις ποικίλλουν πάρα πολύ σε ολόκληρη τη χώρα. Ενώ η δύση είναι σχετικά υγρή και τα βουνά μπορούν να έχουν 2.150 χιλιοστά βροχόπτωσης ετησίως, άλλες περιοχές έχουν μόλις 400 χιλιοστά βροχής – πολύ λιγότερο από ό,τι χρειάζονται για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση. Αυτή η ανισορροπία βλέπει περιοχές όπως η Αττική, η Θεσσαλονίκη και τα νησιά του νότιου Αιγαίου να αντιμετωπίζουν μακροχρόνιες ελλείψεις νερού. Και η κλιματική αλλαγή πρόκειται να επιδεινώσει μια κακή κατάσταση.
Μέχρι το 2050, η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι 2°C θερμότερη με 18 τοις εκατό λιγότερες βροχοπτώσεις. Οι ξηρασίες θα μπορούσαν να γίνουν πιο συχνές και έντονες, ενώ η αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων, από την οποία εξαρτάται μεγάλο μέρος της Ελλάδας, θα μπορούσε να συνεχίσει να μειώνεται. Η Ελλάδα αντλεί περισσότερο από το 40 τοις εκατό του χρησιμοποιήσιμου νερού της από υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες —συχνά περισσότερο στα νησιά. Αλλά σε πολλά μέρη, όπως το νησί της Κρήτης και η πόλη της Κορίνθου, τα υπόγεια ύδατα εξορύσσονται ταχύτερα από ό,τι μπορούν να επαναφορτιστούν με φυσικό τρόπο. Αυτό όχι μόνο αποστραγγίζει σταθερά τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά επιτρέπει επίσης στο αλμυρό νερό να εισχωρήσει και να μολύνει ολόκληρη την παροχή.
Τα κατοικημένα ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα νερού. Οι μικρές λεκάνες απορροής, οι χαμηλές βροχοπτώσεις και η γεωλογία καθιστούν αδύνατη την αποθήκευση επαρκούς ποσότητας νερού, προκαλώντας σοβαρές ελλείψεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν η ζήτηση κορυφώνεται με αυξημένη άρδευση και εισροή τουριστών που μπορεί να δεκαπλασιάσει τον πληθυσμό. Μέχρι πρόσφατα, πολλά νησιά έπρεπε να βασίζονται σε ακριβές μεταφορές νερού από την ηπειρωτική χώρα, αλλά στη δεκαετία του 1960 ορισμένα νησιά άρχισαν να εξερευνούν την αφαλάτωση. Μετά από πολλές παραπαίουσες και αποτυχημένες προσπάθειες, η αφαλάτωση προτείνεται πλέον ως η καλύτερη μακροπρόθεσμη λύση νερού για τα νησιά.
Η τεχνολογία αφαλάτωσης έχει προχωρήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια με δύο μεθόδους να αναπτύσσονται όλο και περισσότερο. Η αντίστροφη όσμωση αντλεί το θαλασσινό νερό μέσω μιας σειράς μεμβρανών διήθησης που αφαιρούν το αλάτι και τα μέταλλα. Η απόσταξη φλας πολλαπλών σταδίων χρησιμοποιεί θερμότητα για την εξάτμιση του νερού αφήνοντας πίσω το αλάτι. Και οι δύο μέθοδοι είναι αποτελεσματικές, αλλά χρησιμοποιούν πολλή ενέργεια. Με λίγα ελληνικά νησιά συνδεδεμένα με το εθνικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, αυτό ήταν ένα σημαντικό εμπόδιο. Η λύση ήρθε με σημαντικές βελτιώσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδιαίτερα στην αιολική και την ηλιακή, καθιστώντας την αφαλάτωση πιο οικονομική, μειώνοντας παράλληλα τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Η Ελλάδα έχει ήδη αρκετή ικανότητα αφαλάτωσης για να παράγει περίπου 200.000 κυβικά μέτρα γλυκού νερού την ημέρα και η κυβέρνηση πρόκειται να επεκτείνει τον αριθμό των μικρής κλίμακας, αποκεντρωμένων μονάδων αφαλάτωσης για να παρέχει σε κάθε νησί πλήρη αυτονομία νερού. Η προσοχή έχει στραφεί σε μια ηλιακή μονάδα αφαλάτωσης που χρησιμοποιεί αντίστροφη όσμωση για να παρέχει μέχρι πέντε κυβικά μέτρα την ημέρα για μια στρατιωτική βάση στη Στρογγύλη. Το σύστημα κοστίζει περίπου 150.000 ευρώ, αλλά αναμένεται να εξοφληθεί σε μόλις τέσσερα χρόνια. Δύο μεγαλύτερες μονάδες στο Καστελόριζο, με κόστος περίπου 1 εκατομμύριο ευρώ, παράγουν τώρα 400 κυβικά μέτρα νερού την ημέρα με μόλις το ένα πέμπτο του κόστους μεταφοράς σε νερό. Η αφαλάτωση φέρνει νέα ελπίδα σε πολλά νησιά.
Αλλά δεν είναι μόνο τα νησιά που αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο μέλλον για το νερό: η ηπειρωτική Ελλάδα έχει επίσης σημαντικά προβλήματα. Η Αθήνα είναι μία από τις πόλεις που η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά μέσα σε 30 χρόνια και ήδη αντιμετωπίζει κάποιο βαθμό έλλειψης νερού. Η ζήτηση νερού στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας αυξάνεται με υπερβολικό και μη βιώσιμο ρυθμό —περίπου έξι τοις εκατό ετησίως. Αυτό οφείλεται στον αυξανόμενο αστικό πληθυσμό και την επέκταση πέρα από τις πολυκατοικίες σε προαστιακά σπίτια με διψασμένους κήπους. Εάν η Ελλάδα δεν λάβει επείγοντα μέτρα για τον περιορισμό της κατανάλωσης νερού και την αύξηση της αποδοτικότητας του νερού, σε λίγα χρόνια η προσφορά απλώς δεν θα καλύψει τη ζήτηση.
Ενώ πρέπει να ληφθούν μέτρα σε εθνικό επίπεδο και η γεωργία πρέπει οπωσδήποτε να μειώσει την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων και τις άχρηστες πρακτικές άρδευσης, η εξοικονόμηση νερού είναι κάτι στο οποίο όλοι μπορούν να βοηθήσουν. Τα νοικοκυριά αντιπροσωπεύουν το 14 τοις εκατό της κατανάλωσης νερού στην Ελλάδα και είναι ένας από τους μεγαλύτερους χρήστες νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση—σχεδόν 177 λίτρα ανά άτομο την ημέρα. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές τεχνικές και τεχνολογίες εξοικονόμησης νερού που θα μπορούσαν να μειώσουν τη χρήση οικιακού νερού και, μαζί με αυτήν, την έλλειψη του νερού.
Στο μπάνιο, ορισμένα ελληνικά σπίτια έχουν ήδη κεφαλές ντους υψηλής απόδοσης, αλλά απλώς κάνοντας ένα μικρότερο ντους μπορεί να εξοικονομήσετε έως και 12 λίτρα νερού κάθε λεπτό. Το κλείσιμο των βρυσών κατά το πλύσιμο των χεριών ή το βούρτσισμα των δοντιών είναι απλό και οι αεραγωγοί που αναμειγνύουν τον αέρα με τη ροή του νερού μπορούν να προσφέρουν παρόμοια πίεση για ένα κλάσμα του νερού. Και παρόλο που έχει γίνει κάποια υιοθέτηση τουαλετών με διπλή έκπλυση, με περίπου 9 λίτρα ανά χρήση, ίσως αξίζει ακόμα να μην ξεπλένετε κάθε φορά.
Στην κουζίνα, ένα πλυντήριο πιάτων φιλτράρει και ανακυκλώνει για να χρησιμοποιήσει περίπου 8 λίτρα νερού σε σύγκριση με 60 λίτρα για το πλύσιμο των πιάτων στο χέρι, στο νεροχύτη. Και το να μην ξεπλένετε τα πιάτα έχει αποδειχθεί ότι εξοικονομεί έως και 25 λίτρα νερού, ενώ παράλληλα κάνει το απορρυπαντικό πλυντηρίου πιάτων πιο αποτελεσματικό. Για το πλύσιμο ρούχων, ένα σύγχρονο, αποδοτικό στο νερό πλυντήριο εμπρόσθιας φόρτωσης μπορεί να χρησιμοποιήσει μόλις 38 λίτρα ανά πλύση. Σε εξωτερικούς χώρους, η συλλογή του βρόχινου νερού μπορεί να βοηθήσει στην άρδευση των κήπων, ενώ το «γκρίζο» νερό από νεροχύτες και ντους μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για το πότισμα φυτών.
Η Ελλάδα κατατάσσεται επί του παρόντος στην 26η θέση όσον αφορά την έλλειψη νερού “water stress” στον κόσμο και οι προβλέψεις της για την κλιματική αλλαγή είναι ζοφερές: περίπου το 30 τοις εκατό της Ελλάδας θα μπορούσε να γίνει έρημος τις επόμενες δεκαετίες. Ενώ υπάρχουν λύσεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην άμβλυνση των χειρότερων μελλοντικών ελλείψεων νερού, είναι μια πρόκληση που όλοι στην Ελλάδα θα πρέπει να βοηθήσουν να ξεπεραστεί. Η κατασκευή αποδοτικών μονάδων αφαλάτωσης σε νησιά όπως η Νίσυρος πιθανότατα θα προσφέρει στους κατοίκους και τους τουρίστες ένα αναζωογονητικό ποτήρι καθαρό νερό, αλλά όλοι θα πρέπει να προσέχουν περισσότερο τι χρειάστηκε για να μπει αυτό το νερό στο ποτήρι – όσο περισσότερο εκτιμούμε το νερό, λιγότερα θα σπαταλήσουμε και τόσο πιο πιθανό είναι να εξασφαλίσουμε το μέλλον του νερού μας.
(Φωτό: Η Μεσόγειος είναι γνωστή ως όαση ήλιου και θάλασσας, αλλά οι υψηλότερες θερμοκρασίες θέτουν σε κίνδυνο το γλυκό νερό της —μαζί με τους ανθρώπους, τη χλωρίδα και την πανίδα. PHOTOGRAPH BY SHUTTERSTOCK)
