Το νέο πρότζεκτ του Δικτύου Αρχιπέλαγος Εξόρυξη στις Κυκλάδες: Ψηφιακά ίχνη είναι ένα ζωντανό αρχείο που ενώνει την ιστορική έρευνα με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, προσκαλώντας το κοινό να γνωρίσει άγνωστες ιστορίες της εξόρυξης στις Κυκλάδες και να εξερευνήσει τις πολυεπίπεδες και αλληλένδετες εμπειρίες και μνήμες που συνεχίζουν να διαμορφώνουν τη νησιωτική ζωή σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Το έργο εστιάζει στην Αντίπαρο, τη Μήλο, τη Νάξο, τη Σέριφο και την Τήνο – πέντε νησιά διαφορετικής κλίμακας και γεωλογικής σύνθεσης, με σημαντική εξορυκτική δραστηριότητα τους τελευταίους αιώνες.
Σε συνεργασία με ιστορικούς, μουσεία, εργατικά κέντρα και άλλους συνεργάτες από τις τοπικές κοινότητες, το Δίκτυο Αρχιπέλαγος παρουσιάζει φωτογραφικές και οπτικοακουστικές συλλογές, συμβάλλοντας στη διάδοση της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της εξόρυξης και της λατόμευσης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Δύο αναθέσεις ψηφιακών έργων –μια σειρά φωτογραφικών ντοκουμέντων από τον εικαστικό καλλιτέχνη Ignacio Acosta και ένα βίντεο-δοκίμιο από την εικαστική καλλιτέχνιδα Σοφία Ντώνα– προσφέρουν σύγχρονες ερμηνείες της αλληλεπίδρασης εργασίας, μνήμης και τοπίου σε ολόκληρο το Αιγαίο.
Το πρότζεκτ πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ι. Φ. Κωστόπουλου.
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ
Η Αντίπαρος, αν και ένα από τα μικρότερα νησιά των Κυκλάδων, γνώρισε σημαντική εξορυκτική δραστηριότητα τις περιόδους 1869-1917 και 1950-1955. Η εκμετάλλευση μεταλλευμάτων διαμόρφωσε την τοπική οικονομία, προσελκύοντας ξένες επενδύσεις και προσφέροντας σημαντικές ευκαιρίες απασχόλησης. Η νότια περιοχή του νησιού διαθέτει κοιτάσματα σιδήρου, μαγγανίου, μολύβδου και ψευδαργύρου. Το αρχειακό υλικό και οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται προέρχονται από το βιβλίο του Άγγελου Σινάνη Τα μεταλλεία της Αντιπάρου (2019).
Από τη ρωμαϊκή εποχή, τα λατομεία μαρμάρου της Τήνου προσφέρουν την πιο σημαντική ορυκτή πρώτη ύλη του νησιού, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την περίφημη παραδοσιακή μαρμαροτεχνία. Τα λατομεία της Βαθύς και των Αχινών, καθώς και τα γεωλογικά τους χαρακτηριστικά, αποτυπώνονται σε φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του Αλέκου Φλωράκη. Μια σύγχρονη οπτική προσφέρει το οπτικοακουστικό αρχείο του μαρμαροτεχνίτη και κινηματογραφιστή Γιώργου Αλεξόπουλου, ο οποίος καταγράφει σημεία εξόρυξης και υποδομές λατόμευσης.Διαδήλωση σμυριδεργατών, Νάξος, περ. 1977. Πηγή: Συλλογή Μανώλη Δ. Μανωλά.Τα σμυριδορυχεία της Νάξου
Η Νάξος διαθέτει πολύτιμα κοιτάσματα σμύριδας στις βόρειες ορεινές περιοχές Στραβολαγκάδα και Κακόριακα, τα οποία εξορύσσονται συστηματικά από το 1824, αποκλειστικά από το ελληνικό κράτος. Φωτογραφίες, ηχητικά και βίντεο από το αρχείο του Μανώλη Μανωλά αποτυπώνουν αυτή την ιστορία — από τις αποβάθρες της Μουτσούνας στις αρχές του 20ού αιώνα έως τις πρόσφατες καταγραφές στο εσωτερικό των ορυχείων.
Τα ορυχεία της Μήλου: Παρελθόν και παρόν
Η Μήλος, ένα ηφαιστειογενές νησί πλούσιο σε ορυκτά, υπήρξε τόπος εξόρυξης από την αρχαιότητα και παραμένει ενεργός έως σήμερα, με εξορύξεις μπεντονίτη και περλίτη. Κατά το παρελθόν, η Μήλος έχει εξορύξει θείο, τραχείτη, καολίνη, ελαφρόπετρα, μαγγάνιο και αλουνίτη για ποικίλες εμπορικές χρήσεις. Αρχειακές φωτογραφίες και συνεντεύξεις από περιοχές όπως το Παλιόρεμα, η Αγγεριά και το Βάνι μαρτυρούν τη σύνδεση εργασίας, τοπίου και εξόρυξης στο νησί.Τα μεταλλεία σιδήρου της Σερίφου
Η μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου έχει ως επίκεντρο την εξόρυξη σιδήρου, η οποία αναπτύχθηκε κυρίως μεταξύ 1870 και 1964 στη νοτιοδυτική πλευρά, κοντά στον Κουταλά και το Μέγα Λιβάδι. Σήμερα, μέσα από ερευνητικά και δημιουργικά εγχειρήματα, ομάδες τοπικών κοινοτήτων όπως ο Σύλλογος Μέγα Λιβαδιού και το Κέντρο Σεριφιακών Μελετών επιδιώκουν να αναδείξουν και να διαφυλάξουν την πλούσια γεωλογική, βιομηχανική και κοινωνική ιστορία του νησιού.
(Κεντρική Φωτογραφία: Διαλογή βαρύτη στα Βούδια, Μήλος, περ. 1950. Πηγή: Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου.)
ΝΕΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ
Λιθοβολή της Σοφίας Ντώνα Το πολυμεσικό-δοκιμιακό φιλμ της Σοφίας Ντώνα ξεδιπλώνει την άγνωστη ιστορία της καθοριστικής συμμετοχής των γυναικών στην απεργία των μεταλλωρύχων της Σερίφου το 1916. Κατά τη διάρκεια της διαμονής της στο νησί τον χειμώνα του 2025 –σε συνεργασία με το Kotoki Art Space–, η καλλιτέχνις διερεύνησε τοπικά αρχεία και αφηγήσεις, φέρνοντας στο φως ίχνη της Αικατερίνης Βαλσαμάκη, μιας προσωπικότητας με κεντρικό ρόλο στην εξέγερση στα ορυχεία σιδήρου στο Μέγα Λιβάδι. Το φιλμ που προέκυψε συνδυάζει αρχειακή έρευνα, προφορικές μαρτυρίες και οπτικές αναπαραστάσεις βασικών χώρων και προσώπων της απεργίας του 1916, συνδέοντας την εξορυκτική παράδοση με τοπικές μυθολογίες σε μια υποθετική, πρωτότυπη αφήγηση.
Μνήμη λίθων του Ignacio Acosta
Περιηγούμενη τόπους κοινωνικής, ιστορικής και γεωλογικής σημασίας, αυτή η φωτογραφική σειρά ανιχνεύει ορυκτές μνήμες στα νησιά Τήνο, Νάξο, Αντίπαρο, Σέριφο και Μήλο. Συνυφαίνοντας γήινες και αρχειακές υλικότητες, διατρέχει διαφορετικές κλίμακες και γεωγραφίες, συνδέοντας εγκαταλελειμμένες υποδομές και δείγματα ορυκτών με ενεργά υπαίθρια ορυχεία και εργατικούς αγώνες. Ως ανασκαφή του παρόντος και συλλογική ανάμνηση του παρελθόντος, η σειρά καταδεικνύει τις μεταβλητές διαδικασίες με τις οποίες η ιστορία παγιώνεται, επικοινωνείται και μετασχηματίζεται. Οι εικόνες από κάθε νησί, ταξινομημένες σε πέντε κεφάλαια, δημιουργούν έναν αλληλένδετο ιστό σχέσεων που διαπλέκει τις αναγνώσεις μεταξύ τόπων και χρονικοτήτων.
(Πηγή: https://www.logotypos.gr/, του Βασίλη Καραμαλέγκου, 10/4/2025)
