Το ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 7/7/2024, στην στήλη «Κοινωνία», δημοσίευσε μι έρευνα-άρθρο της Μάχης Τράτσα με τον εύγλωττο τίτλο: «ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΑΓΟΝΑΣ, ΘΑ ΔΙΨΑΣΟΥΜΕ». Κομμάτι της έρευνας αποτελεί και μια ανάλυση του καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής, και πρόεδρου του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Νάσου Στασινάκη, με τίτλο «Αντιμετωπίζοντας τις ανάγκες στα νησιά», όπου αναφέρονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία για το πρόβλημα της λειψυδρίας που ταλανίζει σχεδόν όλο το Αιγαίο. Ακολουθούν σημεία από την ανάλυση του κ. Στασινάκη.
Σε κάποια νησιά του Αιγαίου, που έχουν αναπτυχθεί περισσότερο τουριστικά, για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες σε νερό κάθε χρόνο προστίθενται νέες μονάδες αφαλάτωσης. Ως αποτέλεσμα, σε ορισμένες περιπτώσεις το κόστος παραγωγής και μεταφοράς του νερού φτάνει τα 4 ή και τα 6 ευρώ/μ3 όταν το μέσο κόστος για τα νησιά είναι 1,18 ευρώ/μ3. Η δε συνεχής αύξηση της ζήτησης και η παράλληλη απαίτηση κατασκευής νέων μονάδων αφαλάτωσης θυμίζει τον Πίθο των Δαναΐδων. Τα τιμολόγια του νερού αυξάνονται αλλά συνεχίζουν να μην καλύπτουν το κόστος, προσθέτοντας συνεχώς ελλείμματα στους δήμους και στις ΔΕΥΑ και υποσκάπτοντας τη μελλοντική τους δυνατότητα να συντηρούν τα δίκτυα και να αναβαθμίζουν τις υποδομές τους. Εφαρμόζονται κλιμακωτές χρεώσεις ανάλογα με την καταναλισκόμενη ποσότητα, πολιτική που είναι ορθή, συχνά όμως η τιμή του νερού είναι χαμηλότερη του κόστους ακόμη και για τους σπάταλους καταναλωτές.
Την ίδια στιγμή, οι δημότες και οι επισκέπτες πίνουν κατά βάση εμφιαλωμένο νερό αυξάνοντας τη χρήση των πλαστικών συσκευασιών καθώς δεν εμπιστεύονται – άλλοτε δίκαια, άλλοτε άδικα- το νερό της βρύσης, ενώ τα υφιστάμενα δίκτυα ύδρευσης συχνά παρουσιάζουν απώλειες μεγαλύτερες του 30% λόγω παλαιότητας των αγωγών.
Το Εθνικό Μητρώο Σημείων Υδροληψίας, που καταχωρούνται όλες οι ιδιωτικές και δημόσιες γεωτρήσεις, έχει συσταθεί από το 2014 (http://lmt.ypeka.gr/) αλλά η υποχρέωση της νομοθεσίας για τοποθέτηση υδρομέτρων δεν έχει τηρηθεί. Κατά συνέπεια, η ανεξέλεγκτη άντληση συνεχίζεται υποβαθμίζοντας μέσω υφαλμύρωσης την ποιότητα των υπόγειων αποθεμάτων.
Οι Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων δεν επαναχρησιμοποιούν τα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα, παρά την ύπαρξη εθνικής (ΚΥΑ 145116/2011) και ευρωπαϊκής νομοθεσίας (Regulation 2020/741) που επιτρέπει την αγροτική χρήση, την άρδευση χώρων πρασίνου και τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Ως αποτέλεσμα, ποσότητα μεγαλύτερη των 28 εκατ. μ3 ανά έτος καταλήγει ανεκμετάλλευτη στη θάλασσα. Από την άλλη, χώρες όπως η Κύπρος και το Ισραήλ επαναχρησιμοποιούν σχεδόν το σύνολο των επεξεργασμένων λυμάτων.
Σενάρια και για «δελτίο» στα νησιά του Αιγαίου
Στα νησιά του Αιγαίου, κάτοικοι και τοπικοί φορείς κοιμούνται και ξυπνούν με το ίδιο ερώτημα. «Θα έχουμε νερό για το υπόλοιπο καλοκαίρι»; Ήδη η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας έχει κηρύξει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για έναν μήνα, λόγω λειψυδρίας, τη Λέρο και τη Σίφνο (σ.σ. και φυσικά και στη Σέριφο). Μάλιστα, η νέα δημοτική αρχή Λέρου επιρρίπτει ευθύνες στην προηγούμενη, καταγγέλλοντας ότι δεν προχώρησε σε συντήρηση των υποδομών αφαλάτωσης. Στο μεταξύ έχει κινηθεί η διαδικασία για να μεταφερθεί νερό με υδροφόρα πλοία σε δεξαμενή του νησιού.
Αλλά και στη Σαντορίνη η αφαλάτωση που είχε κατασκευαστεί με προοπτική 15ετίας, τελικά κάλυψε το νησί για 5 χρόνια, καθώς η κατανάλωση υδάτων έχει υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Στο Αιγαίο λειτουργούν συνολικά 57 μονάδες αφαλάτωσης, με πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος. Ειδικά στις Κυκλάδες το 51 % του πληθυσμού πίνει νερό από αφαλατώσεις, δευτερευόντως από υπόγεια υδατικά συστήματα και ένα μικρό ποσοστό από επιφανειακές πηγές.
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο «Βήμα» η γενική διευθύντρια της Ένωσης όλων των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης – Αποχέτευσης της χώρας (ΕΔΕΥΑ) Όλγα Κοτσελίδου, το μεγαλύτερο πρόβλημα λειψυδρίας εντοπίζεται κυρίως στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. «Πέρα από το ότι οι υδάτινοι πόροι είναι εξαιρετικά περιορισμένοι, υπάρχει τρομερή ανομβρία κυρίως στο ανατολικό τμήμα της χώρας, όπου οι βροχές είναι περιορισμένες. Οι αφαλατώσεις – πέρα από το γεγονός ότι είναι ενεργοβόρες, παρότι η τεχνολογία έχει κάνει πρόοδο – έχουν λειτουργικά όρια. Επίσης, η φέρουσα ικανότητα των νησιών είναι περιορισμένη. Δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το τσουνάμι τουριστών. Μια λύση θα μπορούσε να προέλθει από την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων νερών, η οποία σήμερα είναι μόλις στο 2% πανελλαδικά, όταν στο Ισραήλ και την Κύπρο ξεπερνάει το 90%» σημειώνει η ίδια.
Ήδη από την άνοιξη το φάσμα της λειψυδρίας πλανιέται πάνω από πολλά νησιά, όπως τη Νάξο, τη Μύκονο, την Κύθνο, τη Σέριφο, όπου τα φράγματα έχουν στεγνώσει. Η ανεπάρκεια νερού συχνά οδηγεί στην υπεράντληση υδάτων μέσω γεωτρήσεων (π.χ. σε Λέσβο, Λήμνο, Νότια Χίο, Σάμο, Νάξο κ.α.), οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν φτάσει ακόμη και κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Αλλά, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά παράγοντας των Κυκλάδων, «άμα το πηγάδι ξεραθεί, τότε θυμούνται το νερό του».
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της ΕΔΕΥΑ Γιώργος Μαρινάκης θέτει ως προαπαιτούμενο την καλή διαχείριση των υδάτων από τους δήμους, αλλά και τη σωστή χρήση από τους πολίτες. Όπως τονίζει, «εάν δεν προσέξουμε, σε λίγο θα έχουμε νερό με το δελτίο».
Και τι μπορούμε να κάνουμε; Όσοι ασχολούνται με την περιβαλλοντική επιστήμη γνωρίζουν ότι η υδατική ασφάλεια των νησιών δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με την κατασκευή μεμονωμένων έργων αλλά προϋποθέτει ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων. Όλα τα νησιά δεν έχουν τις ίδιες ανάγκες, όλες οι χρήσεις νερού δεν απαιτούν τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά. Γνωρίζουν επίσης ότι η εξασφάλιση του δικαιώματος στο νερό δεν σημαίνει εγγύηση απεριόριστης κατανάλωσης. Καθώς η ποσότητα του πόρου είναι πεπερασμένη, η κατανάλωση από ένα άτομο μειώνει τη διαθεσιμότητα για άλλους.
Αν θελήσουμε να ιεραρχήσουμε τις ενέργειές μας τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τη λήψη μέτρων διαχείρισης της ζήτησης, μείωσης των απωλειών των δικτύων και προστασίας των υπόγειων υδροφορέων. Συνεχίζοντας, θα πρέπει να αξιοποιήσουμε με τον βέλτιστο τρόπο τις διαθέσιμες ποσότητες νερού σε κάθε νησί. Αυτό σημαίνει ανάπτυξη εναλλακτικών σεναρίων που θα πρέπει να αξιολογηθούν με αντικειμενικότητα, λαμβάνοντας υπόψη τα τεχνικά και οικονομικά στοιχεία, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, την υφιστάμενη νομοθεσία και τις διεθνείς πρακτικές.
Οι τελικοί χρήστες (πολίτες, φορείς, επιχειρήσεις) θα πρέπει να είναι συμμέτοχοι σε αυτή την προσπάθεια έχοντας πρόσβαση στην πληροφορία για τα διαθέσιμα αποθέματα, την ποιότητα και το κόστος παραγωγής του νερού. Διαφορετικά, όσο περνούν τα χρόνια, τα προβλήματα θα γίνονται εντονότερα και η δυσαρέσκεια των πολιτών προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες μεγαλύτερη.
