Μέσα στα πολλά ζητήματα που απασχόλησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη αυτό το καλοκαίρι, το πλέον επίκαιρο για σειρά μηνών ήταν και εξακολουθεί να είναι η λειψυδρία. Ο υπερτουρισμός, η έλλειψη βροχοπτώσεων κατά τόπους και η άνιση κατανομή των υπαρχουσών βροχοπτώσεων, καθώς και η αδυναμία απορρόφησης του νερού από το έδαφος, λόγω του επιθετικού ρυθμού κατάρριψης του, θεωρούνται οι σημαντικότεροι παράγοντες μείωσης των υδάτινων πόρων. Ειδικότερα στην Ελλάδα σημειώθηκαν ακραία περιστατικά ξηρασίας, κατά τόπους έλλειψη νερού και διακοπές υδροδότησης.
Με την ευρύτερη περιοχή της Αττικής να σημειώνει μηδενικές βροχοπτώσεις μέσα στον Ιούνιο, είδαμε τους Ταμιευτήρες να αδειάζουν επικίνδυνα και τα φράγματα του Μόρνου και του Ευήνου να ξεγυμνώνονται. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα αποθέματα νερού μειώθηκαν από 1.158.127 κυβικά (26/08/22) σε 703.339 (26/08/24) μέσα σε δύο χρόνια, μείωση τρομακτική, αν αναλογιστούμε ότι τα εν λόγω αποθέματα μέχρι πρότινος αναπληρώνονταν από βρόχινο νερό.
Ιδιαίτερο πρόβλημα αντιμετώπισαν τα νησιά, με επίκεντρο εκείνα του Αιγαίου, τα οποία εδώ και χρόνια ταλαιπωρούνται από την απουσία βροχοπτώσεων και τις αυξημένες ανάγκες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η Νάξος, η Σέριφος, η Σίφνος, η Κίμωλος και η Κεφαλονιά είναι λίγα μόνο από τα νησιά που κλήθηκαν να επωμιστούν τις πρακτικές δυσκολίες παρατεταμένων περιόδων διακοπής υδροδότησης, καθώς και το οικονομικό κόστος αυτών. Για παράδειγμα, από ξενοδόχους στη Σάμη Κεφαλονιάς γνωρίζουμε πως αναγκάστηκαν να ακυρώσουν πλήθος κρατήσεων. Η περιοχή έμεινε χωρίς νερό για δέκα συνεχόμενες μέρες τον Ιούνιο, και η υδροδότηση συνέβαινε με υδροφόρες, με σύσταση για μείωση κατανάλωσης από την ΔΕΥΑ Κεφαλονιάς.
Αντίστοιχα, στην Θεσσαλία και την Ανατολική Μακεδονία συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα με την άρδευση, θέτοντας σε κίνδυνο και την αγροτική παραγωγή.
Τα μέτρα σωσίβιο για την εύρεση νερού
Με τη μεταφορά υδάτων προσπάθησαν να ανταπεξέλθουν την κρίσιμη περίοδο ΥΠΕΝ και ΕΥΔΑΠ. Ταυτόχρονα, ενεργοποιήθηκαν 17 επιπλέον γεωτρήσεις (Μαυροσουβάλα, Βοιωτικός Κηφισός κ.α) και εφεδρικοί ταμιευτήρες, όπως αυτοί του Μαραθώνα και της Υλίκης. Παράλληλα,ανακοινώθηκε η δημιουργία υβριδικών συστημάτων ανακύκλωσης υδάτων που θα εγκατασταθούν στα νησιά. Μονάδες αντλησιοταµίευσης θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή και την αποθήκευση ενέργειας που θα τροφοδοτεί μονάδες αφαλάτωσης. Έτσι, τις ώρες που η ζήτηση ενέργειας θα είναι χαµηλή και η παραγωγή από αιολικά και φωτοβολταϊκά θα υπερβαίνει την κατανάλωση, η περίσσεια ενέργειας θα χρησιµοποιείται για την επιστροφή του νερού στους ταµιευτήρες προκειµένου να ξαναχρησιµοποιηθεί για την παραγωγή ρεύµατος.
Σε πολλές περιπτώσεις νησιών, όπως η Λέσβος, η Λήµνος, η Χίος και η Σάµος, το βάθος που έχουν φτάσει οι γεωτρήσεις σε αναζήτηση νερού είναι τόσο μεγάλο λόγω αυξημένης ζήτησης και υπεράντλησης, με αποτέλεσμα να παρατηρείται φαινόμενο έντονης υφαλμύρινσης λόγω εισροής θαλασσινού νερού.
Σύμφωνα με τηλεοπτικές δηλώσεις του καθηγητή Γεωλογίας και Φυσικών Καταστροφών Ευθύμιου Λέκκα, το 80% του νερού αντλείται από τους υπόγειους υδροφορείς. Υπέδειξε έτσι την ανάγκη να επικεντρωθούμε κυρίως στην διατήρηση των ορεινών πηγών και την αύξηση της καθίζησης των υδάτων, δηλαδή κυρίως στην εξοικονόμηση των υπαρχόντων πόρων, παρά στην εξεύρεση νέων πηγών.
Εναλλακτικές λύσεις
Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα περιβαλλοντικά ζητήματα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των επιμέρους τόπων και οικοσυστημάτων παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή μεθόδου αντιμετώπισης.
Θα μπορούσαμε δηλαδή να μιλήσουμε για τα φράγματα άμμου (sand dams) ως μια αποτελεσματική μέθοδο εξοικονόμησης νερού και θα λέγαμε αλήθεια. Παρόλα αυτά, μέθοδοι όπως αυτή, επιφέρουν μεγάλους γεωγραφικούς περιορισμούς καθώς, όπως δηλώνει και ο τίτλος, απαιτείται η ύπαρξη άμμου για την εφαρμογή τους.
Ευτυχώς εξετάζεται πληθώρα εναλλακτικών λύσεων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας παγκοσμίως. Λύσεις που μπορούν όχι μόνο να αποτελέσουν πρότυπα που μπορούν να εφαρμοστούν αυτούσια, αλλά και εναύσματα για να δημιουργήσουμε λύσεις που να προσαρμόζονται στα εγχώρια δεδομένα.
Στην Πορτογαλία για παράδειγμα μελετούν έναν οικολογικό τρόπο επαναχρησιμοποίησης λυμάτων. Τοποθετώντας ένα ή περισσότερα είδη άλγης και βακτήρια σε δεξαμενές, κανάλια και αντιδραστήρες λιμνοθάλασσας/λίμνης, δοκιμάζουν την απομάκρυνση οργανικών παραγώγων, αζώτου και φωσφόρου μέσω βιοαποδόμησης, αφομοίωσης και πρόσληψης από τα φυτά.
Κοινώς, επιχειρούν το φιλτράρισμα του νερού. Η έρευνα που δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα “Water Management: New Paradigms for Water Treatment and Reuse” έδειξε πως η εν λόγω μέθοδος είχε λιγότερες ενεργειακές απαιτήσεις, άρα και μείωση του κόστους και από την αξιοποίηση της βιομάζας των φυκιών παράχθηκε προστιθέμενη αξία (π.χ βιολιπάσματα, βιοαέριο και βιοντίζελ).
Η Κοπεγχάγη, επιλέγοντας την δίοδο της εξοικονόμησης παρά της ανακύκλωσης, έχει εγκαταστήσει ένα εξελιγμένο σύστημα συγκράτησης των υδάτων. Το δίκτυο υπέργειων και υπόγειων καναλιών, χώρων πρασίνου, ειδικά προσαρμοσμένων δρόμων και λεκάνες απορροής χωρητικότητας 15.000 κυβικών μέτρων νερού, έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει την πόλη από επεισόδια έντονων βροχοπτώσεων αξιοποιώντας το νερό που συγκρατείται. Το Σχέδιο Διαχείρισης Cloudburst, κόστισε 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ και ο ορίζοντας αποδοτικότητας του είναι τα επόμενα 100 χρόνια.
Άλλες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από τις λεγόμενες “sponge cities”, είναι πράσινες στέγες, κήποι και λίμνες που συλλέγουν, καθυστερούν ή αποθηκεύουν το νερό της βροχής. Στη Στοκχόλμη βρίσκουμε ακόμη και δέντρα που έχουν «αποκατασταθεί» με μεθόδους που παρέχουν περισσότερο χώρο και αέρα για τις ρίζες, με σκοπό την αύξηση της απορροφητικότητας. Τα πάρκα γίνονται συστήματα άρδευσης σε περιόδους έντονης βροχόπτωσης.
Οι γενικότερες αρχές για την άμεση διαχείριση της λειψυδρίας όπως έχουν διαμορφωθεί από ειδικούς πάντως είναι οι εξής:
- Εκπαίδευση των πολιτών για ορθολογική κατανάλωση και αλλαγή τρόπου ζωής
- Εφεύρεση νέων τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού
- Ανακύκλωση των λυμάτων
- Βελτίωση των αρδευτικών και γεωργικών πρακτικών
- Ανάπτυξη ενεργειακά αποδοτικών μονάδων αφαλάτωσης
- Βελτίωση των λεκανών απορροής και των τρόπων συλλογής και διανομής του νερού
- Διαμόρφωση πολιτικών και συνεργασιών με βάση τοπικά χαρακτηριστικά
- Ολιστική διαχείριση των οικοσυστημάτων
- Αντιμετώπιση της ρύπανσης και μείωση του βιομηχανικού αποτυπώματος
- Δημιουργία διεθνών πλαισίων και θεσμικών συνεργασιών
Οι εξαγγελίες του ΥΠΕΝ
Την Τετάρτη 11 Σεπτεμβρίου, σε ειδική συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε για την λειψυδρία ο κ. Σκυλακάκης προχώρησε στην εξαγγελλία 7 δεσμεύσεων:
- Η υδροδότηση της πρωτεύουσας μέσα από τη διερεύνηση πρόσθετων πηγών τροφοδοσίας
- Έργα ύδρευσης, λυμάτων και αφαλάτωσης, ύψους 200 εκατ. ευρώ (χρηματοδότηση από ΕΣΠΑ)
- Έκτακτα έργα κατά της λειψυδρίας ύψους 80 εκατ. ευρώ (π.χ. επιδιόρθωση δικτύων, διαχωρισμός δικτύων άρδευσης και ύδρευσης, νέες γεωτρήσεις, αφαλατώσεις με προτεραιότητα στα υφάλμυρα νερά, φράγματα, τηλεμετρία και ψηφιακοί υδρομετρητές, επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση), ανάλογα με τις ανάγκες των επιμέρους δικτύων και με προτεραιότητες στις περιοχές έκτακτης ανάγκης
- Έργα αφαλατώσεων, ταμιευτήρων πολλαπλού σκοπού, συνδυαζόμενα με έργα ΑΠΕ, κ.ά. στο Ταμείο Απανθρακοποίησης Νησιών, με ελάχιστη δημόσια ενίσχυση 166 εκατ. ευρώ
- Μεταρρύθμιση για ΔΕΥΑ που σχετίζεται με τη δημιουργία ισχυρότερων παρόχων, την ενεργοποίηση ΕΥΔΑΠ Νήσων για υποστήριξη των νησιών και της Κρήτης για εκτέλεση μεγαλύτερων έργων, όπου είναι αδύναμος ο πάροχος και ανεπαρκής η εισπραξιμότητα.
- Υπό έκδοση ΚΥΑ κοστολόγησης – τιμολόγησης υπηρεσιών ύδατος
- Μελέτη για την καλύτερη πρόβλεψη των ακραίων υδρολογικών φαινομένων
Με μια πρόχειρη ματιά διακρίνουμε πως τα μέτρα που έχει ανακοινώσει το ΥΠΕΝ έχουν τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος, λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. Παρόλα αυτά, η γραμμή πλεύσης φαίνεται να συνδυάζει μέτρα τόσο για την εξεύρεση περισσότερων πηγών (όπως συμβαίνει ήδη με τις αφαλατώσεις και την ενεργοποίηση εφεδρικών ταμιευτήρων και γεωτρήσεων), όσο και για την εξοικονόμηση των υπαρχόντων υδάτων (επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων, βελτιώσεις και επισκευές στα δίκτυα κ.τ.λ).
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η έμφαση στην αφαλάτωση, καθώς πρόκειται για μια πολύ αποτελεσματική μέθοδο βραχυπρόθεσμα, η οποία όμως είναι εξαιρετικά ενεργοβόρα και επιβαρυντική για το περιβάλλον. Ας ελπίσουμε ότι η τροφοδότηση από ΑΠΕ (όπως η αντλησιοταμίευση) θα καταφέρει να εξισορροπήσει το κόστος.
Στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκεται η αναθεώρηση της τιμολόγησης. Η οδηγία 2000/60 , στην οποία βασίστηκε η ΚΥΑ, προβλέπει πως τα τιμολόγια καθορίζονται από τον πάροχο, ελέγχονται από την ΡΑΑΕΥ και δεν μπορούν να αυξηθούν περισσότερο από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, ενώ δίνεται η δυνατότητα να καθοριστούν από τον ίδιο τον πάροχο διαφορετικές τιμές ανά περιοχή.
Στο πλαίσιο της Απόφασης παρέχεται, επίσης, η δυνατότητα καθορισμού διαφορετικών τιμών ανά περιοχή, η κλιμακωτή χρέωση ανάλογα με τα επίπεδα κατανάλωσης, με υποχρέωση η πρώτη κλίμακα κατανάλωσης να είναι οικονομικά προσιτή και να καλύπτει τις ανάγκες διαβίωσης του πληθυσμού.
Η εν λόγω οδηγία λοιπόν, εισάγει έναν κλιμακωτό τρόπο τιμολόγησης ο οποίος επιδιώκει να εξομαλύνει τις αποκλίσεις στην κατανάλωση. Δεδομένου του ότι οι πισίνες και η αυξημένη κατανάλωση, λόγω υπερτουρισμού, εξάντλησαν τα αποθέματα νερού των νησιών, ένα τέτοιο μέτρο φαντάζει δίκαιο και δυνητικά θα μπορούσε να περιορίσει τις σπατάλες. Φυσικά, μένει να δούμε πως θα επηρεαστεί η κοστολόγηση της οικιακής κατανάλωσης και των λιγότερο ενεργοβόρων επαγγελματικών κλάδων από τον τουρισμό. Η οδηγία προβλέπει την ύπαρξη οικονομικά προσιτής κλίμακας και την ευνοϊκότερη τιμολόγηση των μικρότερων επιχειρήσεων, χωρίς βέβαια να ορίζεται τι εκλαμβάνουμε ως οικονομικά προσιτή ή ευνοϊκότερη κλίμακα κατανάλωσης τόσο για επαγγελματίες όσο και για οικιακά τιμολόγια.
Αξιολογώντας τις αντικειμενικές δυσκολίες, τα παρεχόμενα στοιχεία και την κρισιμότητα της κατάστασης, ιδανικό θα ήταν ένα σύστημα αντιμετώπισης που να συνδυάζει βραχυπρόθεσμες στοχευμένες λύσεις για την ανακούφιση των πληγεισών περιοχών και μακροπρόθεσμες λύσεις για την ολική αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι λύσεις όμως θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες κατά τρόπο προσαρμοστικό, οικολογικό, περιβαλλοντικά και οικονομικά βιώσιμο και εύκολα συντηρήσιμο.
Το νερό είναι αδιαμφισβήτητα ένα αγαθό, νομικά κατοχυρωμένο ως τέτοιο, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει ζωή, αλλά και κανενός είδους επαγγελματική δραστηριότητα. Οι ισορροπίες των οικοσυστημάτων, από τα οποία είναι απολύτως εξαρτημένο το νερό, διακόπτονται και παρενοχλούνται συστηματικά και διαχρονικά από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στόχος μας για το άμεσο και το απώτερο μέλλον θα πρέπει να είναι η προστασία και η διαφύλαξη της ποιότητας και της ίδιας του της ύπαρξης, καθώς όλα δείχνουν ότι δεν είναι ανεξάντλητο.
(Πηγή: https://news.b2green.gr/, της Ελεάνας Αλυσανδράτου, 17/9/2024)
