Φέτος η αναβίωση του μοναδικού εθίμου θα γίνει την Κυριακή 2 Μαρτίου 2025. Μάλιστα, για να είστε ενήμεροι, η συνάντηση των «Καπετάνιων» έχει οριστεί στις 11.00 πμ στο Λιβάδι, από όπου θα ξεκινήσει η «γύρα» στην Κάτω Χώρα, Πάνω Χώρα, Παναγιά, Γαλανή, Ιερά Μονή Ταξιαρχών. Το δρώμενο θα καταλήξει στον Καλλίτσο. Για την εξυπηρέτηση δημοτών και επισκεπτών θα υπάρχουν και λεωφορεία με δρομολόγια 11.30 πμ από το Λιβάδι και 18.00 μ.μ από Καλλίτσο.
Η ιστορική διαδρομή του εθίμου είναι λίγο-πολύ γνωστή. Έχει τις ρίζες του πίσω στον 16ο αιώνα, από όπου έχουμε και τις πρώτες σχετικές αναφορές. Λέγεται όμως πως οι ρίζες του είναι βαθύτερες και κρατούν από την αρχαιότητα. Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 οι καπετάνιοι που ήραν στο νησί από την Πελοπόννησο έφεραν μαζί τους ήθη και έθιμα. Από τότε άρχισε η εξέλιξη του εθίμου και η διαμόρφωσή του σε Καπετανία, μια εικονική σύγκρουση, ένας ψευτοπόλεμος μεταξύ «παραδοσιακών εχθρών». Το έθιμο υπαγόρευε η μία Καπετανία να είναι οι Έλληνες και από την άλλη ο εκάστοτε εχθρός, συνήθως Τούρκοι, Αιγύπτιοι κ.λπ., ακόμη και… Τρώες! Νικητές -φυσικά- οι Έλληνες!.
Η Καπετανία παραδοσιακά αναβιώνει το τελευταίο Σάββατο-Κυριακή της Αποκριάς στους δρόμους και τα χωριά του νησιού και αν θέλαμε να το προσδιορίσουμε περαιτέρω θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα ανοικτό σε όλους θεατρικό δρώμενο στο οποίο συμμετέχει όποιος θέλει, γεγονός που την έχει κάνει τόσο αγαπητή και δημοφιλή. Στη διαδρομή προς το σημείο της «σύρραξης» οι Καπετανίες «έπαιζαν» στα χωριά σατυρικά θεατρικά δρώμενα και ακουγόντουσαν αποκριάτικα έμμετρα. Φυσικά υπήρχε κέφι, χορός και τραγούδι. Στην ομάδα υπάρχουν και κάποιοι προκαθορισμένοι ρόλοι, όπως ο Καπετάνιος και η Καπετάνισσα, ο σημαιοφόρος, η φρουρά, αλλά και ο Αλιάπης.
Το έθιμο έχει επισήμως καταγραφεί στον κατάλογο για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας, όπου συνοδεύεται από την κάτωθι περιγραφή: «Με τον όρο «Καπετανία», αναφερόμαστε σε ένα λαϊκό υπαίθριο έθιμο, του οποίου οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, καθώς υπάρχουν γι’ αυτό αναφορές, ήδη από το 16ο αιώνα μ.Χ. Τα παλαιότερα χρόνια μάλιστα ονομαζόταν «Λωλοπανήγυρο» και λάμβανε χώρα πάντα το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς».
Κάποιες πηγές αναφέρουν πως «Καπετανία» ονομάστηκε μετά την απελευθέρωση του Έθνους το 1821, και σε αυτό έπαιξαν ρόλο οι Πελοποννήσιοι καπετάνιοι που είχαν έρθει στη Σέριφο. Η λέξη Καπετανία αναφέρεται στο σύστημα των «καπετανιών» στην Έξω και Βόρεια Προσηλιακή Μάνη. Οι Πελοποννήσιοι καπετάνιοι είχαν οικονομική δύναμη και ασκούσαν έλεγχο σε όλη τη γη που είχαν τα μέλη της Καπετανίας, ένα σύστημα βασισμένο σε οικονομικές σχέσεις και σχέσεις παραγωγής. Η σύγχρονη μορφή του εθίμου οριστικοποιήθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν το αποδέχθηκε και η εκκλησία. Μάλιστα η Μονή Ταξιαρχών έπαιξε σημαντικό ρόλο.
Παραδοσιακά οι Καπετανίες, οι ομάδες των μασκαρεμένων με τη συνοδεία οργάνων, είναι δύο. Και έχουν διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Κάποια στιγμή συναντώνται, διεξάγεται ένας ψευτοπόλεμος και νικήτρια αναδεικνύεται η Καπετανία που καταφέρνει να αποσπάσει τη σημαία της άλλης. Παλαιότερα η «σύρραξη» γινόταν έξω από τη Μονή Ταξιαρχών και ακολουθούσε γεύμα με κρασί στη Μονή, όπου για ανταπόδοση οι συμμετέχοντες επέστρεφαν μερικές μέρες αργότερα να βοηθήσουν στο όργωμα των μοναστηριακών αμπελιών.
Από την κατοχή και μετά σταδιακά το έθιμο ατόνησε, κι ενώ διατηρήθηκε η «Γύρα» στη Χώρα με τις ομάδες των μασκαρεμένων, το καθ’ εαυτού δρώμενο της Καπετανίας εξέλειπε. Πάντως, το 1983 και 1984 οργανώθηκαν πάλι μεγάλες Καπετανίες με μεγάλη συμμετοχή. Αλλά και πάλι άρχισε να ατονεί το έθιμο. Κάποιοι υποστηρίζουν πως η τελευταία πραγματική Καπετανία ήταν αυτή του 1984, και από εκεί και πέρα μιλάμε για Γύρες και αποκριάτικες εκδηλώσεις.
Από το 2003 όμως ο «Σύλλογος Γυναικών Σερίφου Η Ανδρομέδα» ξεκίνησε την αναβίωση της Καπετανίας σε συνεργασία με το Δήμο και άλλους φορείς, όπως –αργότερα–, την «Εθελοντική Ομάδα Δράσης ” ΚΑΠΕΤΑΝΙΑ ΣΤΗ ΣΕΡΙΦΟ”», μια ανοιχτή κίνηση του δήμου και συλλόγων, η οποία δημιουργήθηκε το 2018 και μέσω της εθελοντικής προσφοράς επιδιώκει την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση των πολιτών σε θέματα πολιτισμού και ειδικότερα την αναβίωση της παραδοσιακής Σερφιώτικης Καπετανίας. Έτσι είχαμε Καπετανίες, άλλες επιτυχημένες, άλλες όχι –δεν βοηθάει και πάντα ο καιρός. Στη γενική εορταστική ατμόσφαιρα συμβάλλουν και οι «μασκαριές», εύθυμες παρέες μασκαρεμένων που περιφέρονται στα γλέντια με περιπαικτική διάθεση πίσω από την ανωνυμία της μάσκας.
Η πανδημία φυσικά χτύπησε και την Καπετανία, αλλά το 2023 το έθιμο επανήλθε δριμύτερο.
Σε ένα βίντεο που ανέβηκε το 2022 με χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από το έθιμο, ο «Σύλλογος Γυναικών Σερίφου Η Ανδρομέδα», μας πληροφορεί πως η Καπετανία σήμερα έχει διαφορές από το έθιμο όπως ίσχυε παλιά. Σήμερα, δεκαπέντε ημέρες πριν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς πραγματοποιείται συνάντηση των φορέων που θα συμμετάσχουν και συναποφασίζεται ο τόπος εκκίνησης και η διαδρομή που θα ακολουθηθεί. Επίσης αποφασίζονται ποιοι θα είναι τα βασικά πρόσωπα (Καπετάνιος, Καπετάνισσα, Σημαιοφόρος, Αλιάπης κ.λ.π). Σε κάθε σημείο συνάντησης (συνήθως οι πλατείες των χωριών), το δρώμενο επαναλαμβάνεται με τραγούδι, χορό, όργανα. Και φυσικά στο τέλος όλοι είναι καλεσμένοι από τους διοργανωτές για να γλεντήσουν με την παραδοσιακή μακαρονάδα, παραδοσιακούς μεζέδες (λούντζα, λουκάνικο, τυρί) και άφθονο ντόπιο κρασί. Το γλέντι της Καπετανίας τελειώνει συνήθως με το ξημέρωμα της Καθαρής Δευτέρας.
Το θετικό είναι πως η αναβίωση αυτού του μοναδικού εθίμου βοηθά στο να μη χαθεί στο πέρασμα του χρόνου και να μας θυμίζει κάθε χρόνο τις ρίζες μας.
Καλή Αποκριά σε όλους!
Δείτε εδώ στιγμιότυπα από τα δρώμενα του… μακρινού 2009, κι εδώ πιο πρόσφατα, από το 2017, από το 2018 και από το 2019.
Δείτε εδώ φωτογραφίες από την περυσινή αναβίωση του εθίμου.
