Χλωρίδα

Όπως και όλες οι Κυκλάδες, στα προϊστορικά χρόνια η Σέριφος ήταν ακατοίκητη και, –σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή– ήταν κατάφυτη με δάση που φιλοξενούσαν πλούσια πανίδα. Με την κατοίκηση των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών κατά την νεολιθική περίοδο ξεκίνησε και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που κατέληξε στη σημερινή κατάσταση, μετά από χιλιετίες ανθρώπινης παρουσίας στο νησί. Τα κατάλοιπα εκκαμίνευσης, οι σκωρίες, δείχνουν μεταλλευτική δραστηριότητα τουλάχιστον από την 3η χιλιετία π.Χ. Οι άνθρωποι έκοβαν τα δάση για να ικανοποιήσουν ανάγκες στέγασης, θέρμανσης, ναυπήγησης σκαφών, καύσιμης ύλης για την εκκαμίνευση… Επίσης έκαιγαν τα δάση για να δημιουργήσουν χωράφια και βοσκοτόπια. Ακολούθησε το φαινόμενο της ερημοποίησης και διαμορφώθηκε το άγονο, πετρώδες τοπίο της Σερίφου, όπως το γνωρίζουμε στις μέρες μας.

Σήμερα, στο νησί κυριαρχεί η μακία και η φρυγανώδης βλάστηση, δύο διαφορετικές μορφές των λεγόμενων μεσογειακού τύπου οικοσυστημάτων, η πρώτη στα περισσότερο υγρά μέρη και τα φρύγανα στο μεγαλύτερο, πετρώδες κομμάτι. Υπάρχουν διάσπαρτες στο νησί και πεζούλες ή αναβαθμοί, όπου καλλιεργούνταν στο παρελθόν σιτηρά, αμπέλια ή κάποια ελαιόδενδρα για οικογενειακή εκμετάλλευση. Κάποτε οι πεζούλες καλλιεργούνταν συστηματικά και κάλυπταν σημαντικό μέρος των αναγκών των κατοίκων. Σήμερα, με τη στροφή των νησιωτών στον τουρισμό και τον τριτογενή τομέα, οι περισσότερες πεζούλες ρημάζουν χέρσες, μη επιτελώντας ούτε το ρόλο τους στην συγκράτηση των εδαφών σε περιοχές με μεγάλη κλίση.

Υπάρχουν κάποιοι περιοριστικοί παράγοντες στη Σέριφο όπως η σχετικά μικρή της έκταση, η απουσία μεγάλων υψομέτρων και η περιορισμένη ποικιλία των βιοτόπων, οι οποίοι διαμορφώνουν και τον χλωριστικό της χαρακτήρα. Αυτούς έρχονται να αντισταθμίσουν η γεωγραφική θέση στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, και η γεωλογική πολυμορφία που επέτρεψαν την εμφάνιση μιας σχετικά πλούσιας ποικιλίας φυτών, με 680 διαφορετικά είδη και υποείδη. Να σημειώσουμε πως από αυτά 12 είναι ενδημικά της Ελλάδας και 7 ενδημικά των νησιών του Αιγαίου. 

Τα περισσότερα από τα είδη φυτών που θα συναντήσουμε στη Σέριφο θα τα βρούμε σε όλες τις Κυκλάδες αλλά και στη νότια Ελλάδα. Πολλά από αυτά δεν είναι αυτόχθονα αλλά μεταφέρθηκαν από αλλού και προσαρμόστηκαν εδώ. Ο λόγος είναι το ότι η ανθρώπινη παρουσία στον Κυκλαδικό χώρο από πολύ παλιά συνεπάγεται και μια συνεχή μετακίνηση μεταξύ των νησιών και της ηπειρωτικής χώρας. Βοτανικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως κάποια είδη που στη Σέριφο ευδοκιμούν σε γρανιτικά και άλλα όξινα πετρώματα, σε άλλα Κυκλαδονήσια θεωρούνται ασβεστόφιλα είδη, δηλαδή είδη που ευδοκιμούν σε ασβεστολιθικά εδάφη.

Με τα ενδιαφέροντα είδη που φιλοξενεί η Σέριφος και με τις τουλίπες της (βλέπε παρακάτω), θα μπορούσε να αναπτύξει τον βοτανικό τουρισμό σε συνδυασμό με άλλα είδη οικοτουρισμού. Όταν το νησί αναγγεννάται την άνοιξη, ανάμεσα στα κοινά είδη είδη που συναντάμε παντού, συναντάμε τη Ρωμουλέα βολβοκώδιο (Romulea bulbocodium), διάσπαρτες Ίριδες όπως την κονδυλόριζη (Iris tuberosa) και τη σισύρα (Moraea sisyrinchium), αλλά και τον κρόκο τον λείο (Crocus laevigatus).

Όσο προχωράει η καλοκαιρινή περίοδος στις μικρές παραλιακές αμμοθίνες που σχηματίζονται ανάμεσα στα αρμυρίκια θα συναντήσουμε ομάδες από Κρίνους της θάλασσας (Pancratium maritimum) μαζί με άλλα αμμόφιλα είδη.

Σε μια περιήγηση γύρω στο νησί η χαμηλή βλάστηση που θα συναντήσουμε αποτελείται κυρίως από τυπικά φρύγανα, κάπαρη, ρίγανη, θυμάρι, αλλά και φραγκοσυκιές, γεράνια, πικραγγουριές, αμπέλια και ελαιόδεντρα. Το νότιο τμήμα του νησιού, λόγω της γεωμορφολογίας της υδρογεωλογίας της, φιλοξενεί μια ποικιλία ενδιαιτημάτων με ενδιαφέρουσα χλωρίδα αλλά και πανίδα. Για το λόγο αυτό έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 με κωδικό GR4220009 και ονομασία «Νότια Σέριφος».

Στο βυθό γύρω από το νησί θα συναντήσουμε λιβάδια με το θαλάσσιο φανερόγαμο αγγειόσπερμο, γνωστό ως Ποσειδωνία (Poseidonia oceanica), το οποίο προστατεύεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Οι ορχιδέες της Σερίφου

Όπως και σε όλες τις Κυκλάδες, τα παλιά χωράφια που κάποτε καλλιεργούνταν και έχουν πλέον εγκαταλειφθεί, εναλλάσσονται στο τοπίο με τους φρυγανότοπους, αλλά όσο περνούν τα χρόνια η φύση επανέρχεται και είναι δύσκολο πλέον να τα ξεχωρίσεις. Μέσα σε αυτό το μωσαϊκό βιοτόπων ευδοκιμούν οι άγριες ορχιδέες της Σερίφου.

Κάποια από τα είδη που φύονται εδώ είναι η Anacamptis papilionacea, η Orchis sancta, ηυ Ophrys bombyliflora, η Ophrys_ferrum-equinum, η Ophrys tenthredinifera, η Serapias vomeracea, η Serapias orientalis. 

Ο επισκέπτης μπορεί να τις συναντήσει την περίοδο από τον Μάρτη μέχρι τον Ιούνη. Η ανθοφορία αρχίζει τον Μάρτιο με το είδος Anacamptis papilionacea συνεχίζεται τον Απρίλη με την Orchis sancta. Οι Ophrys bombyliflora, Ophrys ferrum-equinum και Ophrys tenthredinifera προτιμούν τις εγκαταλειμμένες καλλιέργειες και αγροτικούς δρόμους. Μέχρι τα τέλη Μαΐου αρχές Ιουνίου θα συναντήσουμε ακόμα διάφορα είδη Ophrys sp.

Πανίδα

Θηλαστικά: Η πανίδα της Σερίφου έχει σχετικό ενδιαφέρον και στα θαλάσσια και στα χερσαία ενδιαιτήματα. Σε ότι αφορά στα θαλάσσια θηλαστικά, ιδιαίτερη σημασία έχει η παρουσία της Μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus) και αρκετών ειδών δελφινιών, γεγονός που εξηγεί το ότι στην περιοχή του δικτύου προστατευόμενων περιοχών «Νότια Σέριφος» με κωδικό GR4220009 έχει συμπεριληφθεί και ένα μεγάλο θαλάσσιο τμήμα.

Όσον αφορά τη χερσαία θηλαστικοπανίδα, αυτή περιορίζεται στο κουνάβι (Martes foina) και τον σκαντζόχοιρο (Erinaceus roumanicus) και βέβαια στα μικρότερα είδη των κοινών τρωκτικών και των νυχτερίδων που συναντάμε σε όλες τις Κυκλάδες.

Πουλιά: Ο κατάλογος της ορνιθοπανίδας της Σερίφου καταλαμβάνεται κυρίως από τα κοινά είδη των φρυγανικών οικοσυστημάτων και των ημιορεινών λιβαδότοπων που συναντάμε στα περισσότερα Κυκλαδονήσια. Τα ορτύκια, οι μπεκάτσες και τα μπεκατσίνια είναι συχνοί επισκέπτες του νησιού κατά την αποδημία τους. Στα αρπακτικά περιλαμβάνεται ως μόνιμος κάτοικος το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), και ως εποχικός επισκέπτης ο μαυροπετρίτης (Falco eleonorae). Έχουν καταγραφεί ως περαστικά είδη ο φιδαετός (Circaetus gallicus) και ο σφηκιάρης (Pernis apivorus).

Εφόσον η Σέριφος βρίσκεται ακριβώς κάτω από έναν από τους δευτερεύοντες μεταναστευτικούς διαδρόμους της ορνιθοπανίδας, οι υγρότοποι του νησιού και κυρίως στο Τσιλιπάκι και στον Πλατύ Γιαλό χρησιμοποιούνται από τα είδη που ταξιδεύουν για ξεκούραση. Έτσι, στους μεγάλους υγρότοπους του νησιού, στον Πλατύ Γιαλό και το Τσιλιπάκι, θα βρούμε μια ποικιλία παρυδάτιων ειδών όπως αργυροτσικνιάδες (Ardea alba) και λευκοτσικνιάδες (Egretta garzetta). Ο αριθμός των ειδών φυσικά αυξάνεται κατά την εποχή της μετανάστευσης. Εκτός αυτού δημιουργούνται και εποχικοί υγρότοποι σε διάφορα σημεία του νησιού, όπου θα συναντήσουμε είδη όπως η λασποσκαλίδρα (Calidris alpina) και ο λασπότρυγγας (Tringa glareola).

Ερπετά & Αμφίβια

Στην Σέριφο θα συναντήσουμε μια ποικιλία από σαύρες και σαμιαμίδια, από φίδια και από αμφίβια είδη. 

Σε περιοχές με σχετική υγρασία θα συναντήσουμε τον ντροπαλό αβλέφαρο (Ablepharus kitaibelii) κάτω από πεσμένα φύλλα, ξύλα, πέτρες και μέσα σε χαμηλή βλάστηση. Οι κοινές σαύρες του Αιγαίου, σιλιβούτι (Podarcis erhardii) και τρανόσαυρα (Lacerta trilineata) υπάρχουν σε όλο το νησί.

Μέσα στις ξερολιθιές που διατρέχουν το νησί βρίσκει καταφύγιο ο κυρτοδάκτυλος (Mediodactylus kotschyi), ενώ το σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus) προτιμά τα χαλάσματα, παλιά ξωκκλήσια, ερειπωμένα κτίσματα και βραχώδη μέρη. 

Όσον αφορά τα φίδια, έχουν καταγραφεί το λιμνόφιδο (Natrix tessellata), ο έφιος (Dolichophis caspius), το αγιόφιδο (Telescopus fallax) και το σπιτόφιδο (Zamenis situla). Στην Σέριφο δεν έχει καταγραφεί η ενδημική του Αιγαίου και απειλούμενη οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri), παρ’ όλο που υπάρχει στην γειτονική Σίφνο.

Τα αμφίβια αντιπροσωπεύονται στην Σέριφο από δύο μόνο είδη, τον βαλτοβάτραχο (Pelophylax kurtmuelleri) και τον πρασινόφρυνο (Bufotes viridis). Η γραμμωτή νεροχελώνα (Mauremys rivulata) έχει εγκατασταθεί στους υγρότοπους του νησιού αλλά και στη λιμνοδεξαμενή στο φράγμα στη θέση Στενό.