Δυο μονές, τέσσερις ενοριακές εκκλησίες, είκοσι παρεκκλήσια, ενενήντα ξωκλήσια κι άλλα δεκαοκτώ που σήμερα είναι ερειπωμένα αλλά πρόλαβαν να καταγραφούν επίσημα, δείχνουν πόσο ισχυρό ήταν το θρησκευτικό συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο ότι επί Ενετοκρατίας (το 1207 το νησί περιλαμβάνεται στο δουκάτο του Αιγαίου υπό τον Μάρκο Σανούδο και τμήμα του παραχωρείται στην οικογένεια Γκίζι) οι καθολικοί μοναχοί δεν κατάφεραν να προσηλυτίσουν ούτε έναν Σεριφιώτη. Ωστόσο οι παρεμβάσεις που έγιναν στα όμορφα εκκλησάκια από τους κτήτορες για τη συντήρησή τους και την εξυπηρέτηση των σημερινών αναγκών στη διάρκεια των πανηγυριών, έχουν αλλοιώσει την αρχική τους μορφή με τις λιτές και απέριττες γραμμές.

ΣΤΗ ΧΩΡΑ

Ο επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του νησιού βρίσκεται στη Χώρα και είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο. Υψώνεται δίπλα στο νεοκλασικό Δημαρχείο.

Στο κέντρο του οικισμού της Κάτω Χώρας, στη γειτονιά Βάρδα, υπάρχει μια ακόμα αξιόλογη εκκλησία, ο ναός της Ευαγγελιστρίας, του 1907.

Η Χώρα όμως, φιλοξενεί κι άλλους ενδιαφέροντες ναούς, όπως η Παναγία η Ξεκουράστρα, ο Άγιος Αντώνιος, ο Άγιος Ελευθέριος, ο Άγιος Γεώργιος, και άλλες.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στις εκκλησίες του Κάστρου, που δεσπόζουν στην κορφή του βράχου της Χώρας:

• Η Αγία Βαρβάρα. Ο ναός θεωρείται μεταβυζαντινός και από την εντοιχισμένη στο υπέρθυρο πλάκα μαθαίνουμε ότι το 1890 έγινε ριζική ανακαίνιση. Βρίσκεται στο ΝΑ σημείο του κάστρου, είναι μονόχωρος και καμαροσκέπαστος. 
• Ο Χριστός. Κτισμένος λίγα μέτρα δυτικότερα από την Αγία Βαρβάρα, αποτελεί υπόδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Είναι μονόχωρος, σταυροειδής, εγγεγραμμένος με τρούλο. Στο παρεκκλήσι της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται μέσα στο ναό, υπάρχουν μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Η κτητορική του επιγραφή αναφέρει: «Δια δαπάνης Δημοτών – 1895». 
• Ο Αγιος Κωνσταντίνος. Το καμαροσκέπαστο εκκλησάκι στέκεται στο ψηλότερο σημείο του Κάστρου και είναι θεμελιωμένο σε ερείπια παλαιότερης εκκλησίας. Μονόχωρο, χρονολογείται στα μέσα του 19ου αι., και η Αγία Τράπεζα αποτελείται από ένα μεγάλο μάρμαρο το οποίο ανήκε σε πολύ παλιότερο κτίσμα. Τα πέτρινα ερείπια στο προαύλιό του ανήκουν σε παλιά υδατοδεξαμενή: το νερό έφτανε εδώ με στάμνες από την Πλαγιά. 
• Ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Κτισμένος μέσα στα βράχια, κάτω από τα θεμέλια του Αγίου Κωνσταντίνου, είναι και αυτός μεταβυζαντινός με μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Πάνω από την πόρτα υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα, που απεικονίζει μια τριίστια σκούνα. Σύμφωνα με το θρύλο στο ανήλιαγο υπόγειό του βρίσκεται το κεφάλι της Μέδουσας, το οποίο έριξε εκεί ο Περσέας. 

ΣΤΟ ΜΕΓΑ ΛΙΒΑΔΙ

Ο Άγιος Νικόλαος, ο προστάτης των θαλασσινών προστατεύει και το Μεγάλο Λιβάδι, αφού σε αυτόν είναι αφιερωμένος ο ενοριακό ναός του οικισμού. Πρόκειται για ναό του 1890.

Άλλοι σημαντικοί ναοί, η Αγία Τριάδα, σε σημείο εκπληκτικής θέας στο Αιγαίο και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, καμαροσκέπαστος, με ενδιαφέρουσες αγιογραφίες του 17ου αιώνα.

Η… ΞΥΛΟΠΑΝΑΓΙΑ

Η εκκλησία της Παναγίας στον ομώνυμο οικισμό αποτελεί αξιοθέατο αφού είναι η παλαιότερη της Σερίφου, κτισμένη το 10ο αιώνα. Λειτούργησε ως μοναστήρι και στη διάρκεια της Επανάστασης στα κελιά του εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Πελοπόννησο. Με πυρήνα τα πέντε σπίτια που υπήρχαν, δημιούργησαν τον οικισμό της Παναγιάς. 

Λεγόταν και Ξυλοπαναγιά, από το … ξύλο, τα λεγόμενα «τσακώματα» με ξύλινα ραβδιά, που έπεφτε ανάμεσα στους επίδοξους γαμπρούς για τα μάτια κάποιας όμορφης κοπελιάς. Σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο το πρώτο ζευγάρι που θα άνοιγε το χορό γύρω από την υπεραιωνόβια ελιά –η οποία στέκεται ακόμη στο προαύλιο της εκκλησίας– ανήμερα του πανηγυριού, ήταν αυτό που θα παντρευόταν. Σήμερα το έθιμο έχει σταματήσει αλλά το πανηγύρι είναι από τα μεγαλύτερα του νησιού, και εδώ συγκεντρώνονται σχεδόν όλοι οι κάτοικοι για ένα τριήμερο γλέντι με χορό και φαγητό…

Η ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 

Θυμίζει μεσαιωνικό κάστρο, με πολεμίστρες, ζεματίστρα και ψηλά τείχη (8-10 μ.) για να προστατεύεται από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις διαφόρων πολιορκητών. Στην κορυφή της απότομης σκάλας στα δυτικά της υπάρχει η μοναδική είσοδος: για να μπεις από το χαμηλό μπλε πορτάκι που είναι φτιαγμένο από χοντρόξυλα πρέπει να διπλωθείς στα δυο! 

Υστερα βρίσκεσαι στον περίβολο. Οι λιτές γραμμές και η αξιοθαύμαστη πλαστικότητα των κτισμάτων μεταδίδουν μια γαλήνια αίσθηση. Η τρίκογχη εκκλησία που στέκει στο κέντρο του περίβολου, είναι αφιερωμένη στους Αρχάγγελους Γαβριήλ και Μιχαήλ και περιστοιχίζεται από κελιά, κτισμένα σε διαφορετικά επίπεδα. 

Σύμφωνα με τον Κώδικα της μονής, που γράφτηκε από τον ηγούμενο Καλλίνικο Γρυπάρη (1783-1795), ιδρύθηκε το 1570-72 και από την αρχή διαχειρίστηκε τα κτήματα των Ενετών ηγεμόνων του νησιού καθώς και την περιουσία της μονής της Θεοτόκου, στο χωριό Παναγιά. Χάρη στην μεγάλη οικονομική της δύναμη πρωτοστάτησε στο εμπόριο, αλλά και ποδηγέτησε τους Σεριφιώτες τόσο θρησκευτικά, όσο και κοινωνικά, αλλά και όσον αφορά τη μόρφωσή τους.  Στην Τουρκοκρατία έφτασε να αριθμεί 100 μοναχούς.

Στην πολύ καλά συντηρημένη μονή, χάρη στον πατέρα Μακάριο, ηγούμενό της εδώ και 35 χρόνια, διασώζονται αξιόλογα κειμήλια, το χρυσοποίκιλτο τέμπλο, καθώς και η βιβλιοθήκη που φτιάχτηκε το 1909 από τον ηγούμενο Αβέρκιο Παπάλη. Δυστυχώς από τις τοιχογραφίες της εκκλησίας που απεικόνιζαν την πάλη του Αρχάγγελου με το θηρίο της Αποκάλυψης, τον Δράκοντα που καταπίνει βασιλείς και επισκόπους, ελάχιστες έχουν διασωθεί.

Την υπέροχη θέα στη βορινή πλευρά του νησιού θα την απολαύσετε από την βεράντα του ηγουμενείου. Αξίζει να έρθετε στη μονή Ταξιαρχών τη Μεγάλη Εβδομάδα και στην Ανάσταση, καθώς και στις 8 Νοεμβρίου που γίνεται ο επίσημος εορτασμός των Ταξιαρχών. 

Βρίσκεται στα ανατολικά του νησιού, μετά το χωριό Καλλίτσος και κοντά στη Γαλανή. Είναι ανοιχτή καθημερινά από τις 11:00 έως τις 13:00. 

Η ΜΟΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗΣ

Πρόκειται για γυναικεία μονή, πολύ νεότερη της μονής Ταξιαρχών.

Βρίσκεται στον κάβο Κύκλωπα, σε μια σχετικά ερημική τοποθεσία, μακριά από τα τουριστικά μέρη που προτιμούν στην πλειοψηφία τους οι επισκέπτες του νησιού. Στην τοποθεσία που ιδρύθηκε προϋπήρχε πολύ παλαιότερος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη.

Στο δρόμο από τη Χώρα, πριν το Μεγάλο Λιβάδι υπάρχει πινακίδα στην αρχή του δρόμου για τη Μονή. Περίπου 4 χλμ. χωματόδρομου σας φέρνουν εδώ, όπου μπορείτε να κάνετε μια σύντομη επίσκεψη αν σας ανοίξει η γερόντισσα Ανθοδόχη, η μοναδική καλόγρια στη μονή, ή απλώς να θαυμάσετε την εξαιρετική θέα μεγάλου τμήματος της ΝΔ Σερίφου και του όρμου του Μεγάλου Λιβαδιού. Μπορείτε εύκολα να συνδυάσετε τη Μονή με μια επίσκεψη στο «Θρόνο του Κύκλωπα», ή «Ψαρόπυργο» μια ορθογώνια κατασκευή από σχιστόλιθους, μήκους 8,4 και πλάτους 4,2 μέτρων, σε σημείο με εκπληκτική θέα, τον οποίο θα συναντήσετε στον ίδιο δρόμο, λίγο μετά την Ευαγγελίστρια.