Την Σέριφο διατρέχει ένα εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών, τα οποία χρησιμοποιούσαν παλαιότερα οι νησιώτες για τις καθημερινές τους μετακινήσεις. Μονοπάτια που έχουν χαραχθεί στη Σεριφιώτικη γη, διαμορφωμένα με το πέρασμα των δεκαετιών από τους ανθρώπους αλλά και τα υποζύγια.
Κάποια οδηγούν –ως μοναδική χερσαία πρόσβαση– σε πανέμορφους ορμίσκους και άλλα σε μαγευτικά σημεία. Έχουν καταγραφεί καμιά εικοσαριά μονοπάτια, σε κάποια εκ των οποίων έγινε προ ετών μια προσπάθεια σήμανσης. Δεν είναι όλα συντηρημένα και ιδιαίτερα μετά την χειμερινή περίοδο πριν ξεκινήσετε το περπάτημα ρωτήστε τους ντόπιους αν είναι προσπελάσιμα.
Ενδιαφέροντα μέρη για επίσκεψη με τα πόδια είναι το σπήλαιο του Κουταλά, λίγο πιο ψηλά από τον ομώνυμο οικισμό, αλλά και η Στοά των Μεταλλείων στο Μεγάλο Λιβάδι, οι ντόπιοι ονομάζουν «Μπούκα». Η είσοδός της βρίσκεται στην τελευταία στροφή πάνω από το εκκλησάκι του Αϊ- Νικόλα. Έχει μήκος 1.175 μ. και διασχίζει υπόγεια όλο το λόφο Μουντάκι, καταλήγοντας στον μικρό όρμο του Καλόγερου. Δεν είναι επισκέψιμη, λόγω επικινδυνότητας.
Λεγόταν «δρόμος των Πλακών» και ήταν αυτός που ακολουθούσαν παλιά οι μεταλλωρύχοι για να φτάσουν στις δυτικές περιοχές του νησιού και να πιάσουν δουλειά. Κατασκευάστηκε το 1858, είναι καλοδιατηρημένο (κάτι στο οποίο βοήθησε και η αρχική καλή κατασκευή του) και ένα από τα πιο όμορφα μονοπάτια του νησιού. Η αφετηρία βρίσκεται λίγο πριν από το ελικοδρόμιο (περιοχή Γύφτικα) με σήμανση προς Άγιο Γεώργιο (δεξιά ξεκινάει και το μονοπάτι προς το χωριό Παναγιά). Ακολουθώντας το, δεξιά σας έχετε το Όρος: λέγεται πως εκεί υπάρχουν 8 πηγάδια και ένα ακόμη που δεν το έχει βρει κανείς.
Περπατάτε σε άγονο ορεινό τοπίο με διάσπαρτα «κελιά» μέχρι σε 10΄ να βρείτε το πανέμορφο εκκλησάκι του Αϊ-Γιώργη. Λίγο πριν, στην απότομη πλαγιά πάνω σε ένα βράχο, βρίσκεται σκαλισμένη μια παράξενη επιγραφή που μιλάει για κάποιο θησαυρό: «Πέντε απ΄ εμού πεντ’ από Σου θησαυρό όρυγε»…
Από το εκκλησάκι με το προαύλιο όπου μπορείτε να κάνετε στάση για ξεκούραση θα κατηφορίσετε στη συνέχεια στο ωραιότατο, φαρδύ, λιθόστρωτο μονοπάτι που ανακατασκευάστηκε το 1960.
Η θέα είναι μοναδική και είναι το μόνο σημείο στο νησί όπου βρίσκεστε ψηλότερα από τη Χώρα και απολαμβάνετε σε κάθε στροφή μια διαφορετική της άποψη. Σε 20’ θα φθάσετε στην Ανω Χώρα.
Το μονοπάτι που ενώνει την Κάτω Χώρα με το Λιβάδι είναι δημοφιλές κυρίως στους αλλοδαπούς επισκέπτες. Η είσοδος για την Κάτω Χώρα που θα τη βρείτε στον κεντρικό δρόμο δίπλα από την Κάτω βρύση, οδηγεί εύκολα στο μονοπάτι. Καθώς διασχίζετε τη συνοικία Βάρδα, φτάνετε στο ναό της Ευαγγελίστριας. Συνεχίστε όλο ευθεία, ακολουθώντας τη σήμανση. Σε λίγο, δεξιά θα συναντήσετε ασβεστωμένα παραπέτα με θέα στον Πετριά, στο Λιβάδι και σε ανοιχτούς κήπους και πλατώματα. Το αρχοντικό με τον μεγάλο φοίνικα που θα δείτε δεξιά, στεγάζει το λαογραφικό Μουσείο και το εκκλησάκι απέναντι είναι ο Άγιος Αντώνιος. Πιο κάτω και αριστερά θα δείτε το Ηρώο: ο χώρος διαμορφώθηκε στη δεκαετία 1930-40, στη μνήμη των πεσόντων στους βαλκανικούς πολέμους. Το όμορφο κτίριο δεξιά με τα κεραμίδια, είναι το Δημοτικό Σχολείο. Στο εκκλησάκι του Σταυρού, το μονοπάτι διασταυρώνεται με την άσφαλτο και συνεχίζει ακριβώς απέναντι.
Κατηφορίζοντας στο καλοσυντηρημένο καλντερίμι θα περάσετε από την Παναγία την Ξεκουράστρα, που προδιαθέτει για μια στάση (η κατάβαση δεν είναι τόσο εύκολη όσο φαίνεται και θα χρειαστείτε λίγη ξεκούραση). Μέχρι να φτάσετε στο τελευταίο εκκλησάκι του Αγίου Ισίδωρου (κτισμένο από το 1670), θα διασταυρωθείτε δυο ακόμη φορές με τον ασφαλτόδρομο κι εκεί το μονοπάτι τελειώνει. Συνεχίζοντας την πορεία για 1,3 χλμ., στην άσφαλτο, θα φτάσετε στο Λιβάδι.
Το μονοπάτι αυτό οδηγεί στην παραλία του Καλλίτσου (…επισήμως Κένταρχου) είναι φαρδύ και λιθόστρωτο και ξεκινάει από το κέντρο του χωριού, από τη βρύση Μουριά. Θα κατηφορίσετε μια κατάφυτη ρεματιά με κηπευτικά, πορτοκαλιές, λεμονιές, «στραβόρια» (ποικιλία αχλαδιού) και παλιές καλλιέργειες. Προσπαθείτε να μην …ξεμυαλιστείτε από το όμορφο τοπίο και να δείξετε προσοχή, αφού κάποιες φορές το μονοπάτι δεν είναι σαφές. Η συνολική διάρκεια της πεζοπορίας είναι περίπου 20 λεπτά. (Βλ. και Με Σκάφος).
Ο λιθόστρωτος δρόμος που ένωνε παλιότερα τον Καλλίτσο με τη Χώρα και εξυπηρετούσε τις αγροτικές ανάγκες των κατοίκων στην κοιλάδα των Παλιών Μιτάτων, σε πολλά του σημεία έχει υποστεί φθορές από το χρόνο.
Αφετηρία σας είναι το χωριό Καλλίτσος στα βορειοανατολικά. Από εκεί ανηφορίζετε στο Βουνάκι έχοντας πανοραμική θέα στο πέλαγος και τη Σεριφοπούλα, φτάνετε σε διάσελο (σε 20΄), από όπου απολαμβάνετε θαυμάσια θέα. Συνεχίζετε σε μεγάλο λιθόστρωτο δρόμο περνώντας από τα Παλιά Μιτάτα και περιοχές με μεγάλους γρανιτένιους βράχους. Στα μισά της διαδρομής θα βρείτε το ξωκλήσι του Πάνω Σταυρού και κατηφορίζετε μπαίνοντας σε τοπίο με αμπέλια και ξερολιθιές. Περνάτε ένα γεφυράκι και ανηφορίζετε προς το ξωκλήσι του Αγίου Στεφάνου και στη συνέχεια τη βρύση που βρίσκεται στο Παλιό Πηγάδι, κάτω από μονότοξο γεφύρι. Μετά από μια τελευταία ανηφόρα φτάνετε στη Χώρα.
Η σύντομη και εύκολη αυτή διαδρομή προσφέρει θέα στις παραλίες γύρω από τον όρμο του Κουταλά. Το χαρακτηριστικό της είναι πως η περιοχή έχει το χρώμα της σκουριάς και είναι γεμάτη από τα ίχνη της εποχής που τα μεταλλεία μεσουρανούσαν.
Το μονοπάτι ξεκινάει λίγο πριν από τον Άσπρο Πύργο. Κατηφορίζετε αριστερά προς τον Κουταλά και στην πρώτη διχάλα που θα βρείτε (5΄μετά την άσφαλτο) πηγαίνετε αριστερά. Μετά τα ερειπωμένα κελιά κι ένα άσπρο σπίτι κοντά σε πηγή, θα συναντήσετε έναν πέτρινο φράχτη. Ανοίγετε την πόρτα για να περάσετε και ανηφορίζετε. Απέναντι έχετε το Κάστρο της Γριάς (βλ. Ανακαλύψεις). Από εδώ και μετά μπαίνετε σε παλιό δρόμο μεταλλείων. Το τοπίο είναι γεμάτο παλιές στοές και εγκαταστάσεις, συνεχίζετε μέχρι να βρείτε τις σιδηροτροχιές τις οποίες ακολουθείτε, βγαίνοντας έξω από το μονοπάτι. Τα ίχνη του μονοπατιού που κατηφορίζει στον Κουταλά θα τα δείτε ξανά, όταν περάσετε την πέτρινη ράμπα που υπάρχει στο τέλος των σιδηροτροχιών (20΄).
Εκτός των παραπάνω, υπάρχει μια πληθώρα μονοπατιών στο νησί, όπως το Αγία Μαρίνα – Όρμος Κουταλά, 2,2 χλμ., Γύφτικα – Παναγιά, 4 χλμ., η Κυκλική διαδρομή Βαγιάς, 2,8 χλμ., το Λιβάδι – Κάστρο – πλατεία Μύλων, 2,6 χλμ., το Λιβάδι – Ράμμος – Καλό Αμπέλι, 3,8 χλμ., το Λιόμαντρα – Αβεσσαλός, 1,9 χλμ., το Παναγιά – Συκαμιά, 3 χλμ., το Πύργος – Γαλανή – Συκαμιά, 3,7 χλμ., το Ράμμος – Αλευράκια, 2,1 χλμ., το Ράμμος – Φάρος 3,2 χλμ., το Συκαμιά – Καραβάς – Αγία Θέκλα, 6,8 χλμ., κ.ά.
Για να ανέβετε στο κάστρο από την Κάτω Πιάτσα (την κάτω πλατεία της Άνω Χώρας όπου λειτουργούν καφενεία, εστιατόρια και παρκάρουν αυτοκίνητα) υπάρχουν δύο τρόποι: τα απότομα σκαλιά στον βράχο δίπλα από το μπαρ «Ταπ», ή το ανηφορικό καλντερίμι με τα σκαλιά που περνάει μπροστά από τον φούρνο του Χαλίδα». Ακολουθώντας την οδό Κυκλώπων θα φτάσετε στα πλατιά σκαλιά που οδηγούν στο εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας.
Η θέα από το κάστρο είναι μοναδική! Από το ψηλότερο μπαλκόνι της Χώρας θα αφήσετε το βλέμμα σας να χαθεί στον ορίζοντα και στα γύρω Κυκλαδονήσια. Στη δροσιά του ξημερώματος θα δείτε τον ήλιο να ανατέλλει από την Παροναξία, ενώ το απόγευμα θα τον δείτε να χάνεται πίσω από το Όρος. Κάτω από τα πόδια σας βρίσκονται σφιχταγκαλιασμένα τα σπίτια της Χώρας κι ανάμεσά τους η φιδογυριστή άσφαλτος θαρρείς πως συγκρατεί στη θέση της τη λευκή «λάβα» που χύνεται προς το Λιβάδι. Οι ορεινοί όγκοι γύρω είναι οι κορυφές του Όρους, του Πετριά και της Διασέλας.
Τις ημέρες που η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, θα μετρήσετε 7 γειτονικά νησιά: Απέναντι από το Λιβάδι είναι η Σίφνος, δεξιά η Κίμωλος και η Μήλος. Το μικρό νησάκι που μοιάζει με ξαπλωμένο βόδι είναι ο Βους και εκείνο που φαίνεται ευθεία στη γραμμή του η Πάρος. Αριστερά βρίσκεται η Σύρος και στο βάθος η Τήνος και η Μύκονος. Τέλος, στην άκρη αριστερά, το μικρό νησάκι κοντά στη Σέριφο είναι η Σεριφοπούλα.