Η φέρουσα ικανότητα στο τραπέζι.

Πώς λαμβάνεται η απόφαση για το αν ένα νησί αντέχει νέες τουριστικές επενδύσεις; Με το κύμα υπερ-τουρισμού και έκρηξης του real estate στους πιο δημοφιλείς προορισμούς, ειδικά μετά την υποχώρηση της πανδημίας, η έννοια της Φέρουσας Ικανότητας –των ορίων των δυνατοτήτων ενός τόπου να υποδεχθεί επισκέπτες πέρα από τον μόνιμο πληθυσμό του– έχει εισαχθεί στο δημόσιο διάλογο και έχει γίνει αντικείμενο νομοθετικών παρεμβάσεων.

Ωστόσο η έννοια της ΦΙ, παρότι εμφανίζεται σε νομοθετικές παρεμβάσεις, δεν έχει οριστεί με επαρκή σαφήνεια ώστε να αποτελέσει όπλο για μία βιώσιμη τουριστική πολιτική. Ο νόμος δεν ορίζει συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίον πρέπει να υπολογίζεται· αντιθέτως, επαφίεται στην κρίση κάθε φορέα (ή επενδυτή) να την υπολογίσει με τα δικά του κριτήρια. 

Μιλώντας σε ημερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) στις 27 Φεβρουαρίου, ο γ.γ. Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος Ευθύμης Μπακογιάννης χαρακτήρισε τη ΦΙ «εργαλείο για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος». Σχετικές μελέτες θα ενσωματωθούν στον υπό εξέλιξη πολεοδομικό σχεδιασμό με την εκπόνηση Ειδικών και Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΠΣ και ΤΠΣ), ανέφερε ο Μπακογιάννης. Η ΦΙ είναι «κάτι καινούργιο στο ελληνικό Δίκαιο», παραδέχθηκε ο γ.γ., που συνεπάγεται ότι οι σχετικές κατευθύνσεις και προδιαγραφές προς τους μελετητές «χρήζουν διερεύνησης και αξιολόγησης».

Στο ΥΠΕΝ έχει γίνει κατανοητό ότι είναι άμεσα αναγκαίος ο καθορισμός μιας ενιαίας μεθοδολογικής προσέγγισης για την εκτίμηση της ΦΙ η οποία μάλιστα θα στηρίζεται σε υφιστάμενα νομοθετικά κείμενα. 

Η νομοθετική βάση των διατάξεων αυτών που συζητούνται είναι το άρθρο 64 του νόμου 4964/2022: «Ως Φέρουσα Ικανότητα (ΦΙ) ενός χωρικού συστήματος, νοούνται τα μέγιστα ανεκτά όρια επιβαρύνσεων ή και μεταβολών των συνθηκών που επικρατούν σε αυτό, πέραν των οποίων παύει να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία που διαβιεί σε αυτό, με αποτέλεσμα να προκαλούνται υπέρμετρες ή μη αναστρέψιμες φθορές στο φυσικό περιβάλλον και να ασκούνται αρνητικές πιέσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον και στην κοινωνία».

Η έννοια της Φέρουσας Ικανότητας εμφανίζεται εξάλλου, ολοένα και πιο συχνά, σε νομοθετικές παρεμβάσεις τα τελευταία χρόνια. Ο νόμος 4582/2018 στο άρθρο 2 ορίζει τη ΦΙ του τουρισμού ως τον μέγιστο δυνατό αριθμό τουριστών-επισκεπτών «που μπορεί να φιλοξενήσει ένας τουριστικός προορισμός με τις εκάστοτε υφιστάμενες τουριστικές εγκαταστάσεις και υποδομές του, χωρίς να προκαλείται καταστροφή του φυσικού ή δομημένου περιβάλλοντος και υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ικανοποίηση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών τουριστών». 

Η ΕΛΛΕΤ έχει πραγματοποιήσει μελέτες Φέρουσας Ικανότητας σε τρία νησιά των Κυκλάδων: Σίφνο, Αμοργό, Σαντορίνη. Το δεύτερο σκέλος της μελέτης για τη Σαντορίνη εστιάζει σε πολιτικές αποτροπής της ζήτησης και μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος: αξιοποίηση της γεωθερμίας για ψύξη, θέρμανση και αφαλάτωση· επαναχρησιμοποίηση του νερού από υγρά απόβλητα· μέτρα για τη μέγιστα όρια κλινών, συνολικά και ανά κατηγορία, με ειδικές ρυθμίσεις για τις πιο κορεσμένες περιοχές· μέτρα για τη μείωση κλινών αν αυτό κριθεί απαραίτητο· ανώτατο όριο ΙΧ και μοτοσικλετών· ανώτατο όριο επισκεπτών από κρουαζιερόπλοια και απαγόρευση διανυκτέρευσης κρουαζιερόπλοιων στην Καλντέρα· κ.ά.

Ναι, αλλά μιλάμε για Σαντορίνη… Με τουρισμό από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο και με ένα brand name παγκόσμιου βεληνεκούς. Επειδή απέχουμε παρασάγγας από το να γίνουμε Σαντορίνη, και ο «υπερτουρισμός» της Σερίφου δεν έχει σχέση (όσον αφορά τα νούμερα) με αυτό της Σαντορίνης, η αντιμετώπιση δεν μπορεί να είναι η ίδια. 

Δηλαδή, –να πούμε ένα απλοϊκό παράδειγμα–, για ένα νησί με ένα ξενοδοχείο 30 κλινών, αν έρθουν 50 τουρίστες, ναι, είναι υπερτουρισμός… Πως θα τον αντιμετωπίσεις; Θα μεγαλώσεις το ξενοδοχείο ή θα διώξεις τους παραπάνω τουρίστες; Έχει κορεστεί δηλαδή η Σέριφος από τουριστικές υποδομές και δεν «σηκώνει» άλλες;

Να το θέσω διαφορετικά το ερώτημα: Επειδή οι υποδομές του νησιού (όχι οι τουριστικές, αλλά οι κοινής ωφέλειας, δηλαδή νερό, δρόμοι, συγκοινωνία, ενέργεια κ.λπ.) δεν επαρκούν για 15-20 μέρες, θα διώχνουμε τους επισκέπτες; Οι επαγγελματίες του νησιού μας λένε πως αυτό είναι το χρονικό διάστημα στην τουριστική περίοδο των 40-60 ημερών που εμφανίζονται προβλήματα. Μήπως είναι καλύτερα να κοιτάξουμε την βελτίωση των υποδομών ώστε να αυξηθεί και η Φέρουσα Ικανότητα; Και μιλάμε φυσικά και για την τουριστική φέρουσα ικανότητα. 

Μελέτες στο συρτάρι

Εν τω μεταξύ, το τροποποιημένο Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό ακόμα εκκρεμεί. Το πρώτο τέτοιο πλαίσιο είχε εγκριθεί το 2009 οδηγώντας σε προσφυγή έξι περιβαλλοντικών οργανώσεων εναντίον του. Το 2013, πριν το ΣτΕ εκδώσει την απόφασή του, το υπουργείο Περιβάλλοντος θέσπισε νέο χωροταξικό. Αυτό ακυρώθηκε το 2015, με αποτέλεσμα να επανέλθει σε ισχύ το παλαιό – αλλά κι αυτό ακυρώθηκε, ως παρωχημένο, το 2017. Η ανάθεση της μελέτης του τροποποιημένου πλαισίου έγινε το 2018 και έχει ολοκληρωθεί εδώ και δύο έτη, αλλά ακόμα δεν έχει τεθεί σε διαβούλευση.

Παράλληλα, το Περιφερειακό Χωροταξικό του Νοτίου Αιγαίου είναι το μόνο από τα 13 που δεν έχει ακόμα κυρωθεί. Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που εξειδικεύουν το καθεστώς προστασίας στις περιοχές Natura δεν έχουν ακόμα εγκριθεί (εκτός από μέρος μίας)· και το χωροταξικό για τις ΑΠΕ παραμένει κι αυτό ακόμα στο συρτάρι.

Στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο, σημειώνει στη διδακτορική του διατριβή ο μηχανικός πολεοδομίας Πάνος Βουλέλλης, η ΦΙ είναι κυρίως ένα εργαλείο για τη σωστή διαχείριση τουριστικών προορισμών ώστε να εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή ικανοποίηση των επισκεπτών. Αντιθέτως, εξηγεί, στην Ελλάδα ήρθε στο προσκήνιο εξαιτίας της ανάγκης, με δεδομένη την απουσία χωροταξικού σχεδιασμού, προστασίας ευαίσθητων νησιωτικών οικοσυστημάτων από τον υπερ-τουρισμό.

«Η Φέρουσα Ικανότητα δεν συνδέεται μόνο με αριθμό κλινών», λέει ο Μιχάλης Ιακωβίδης, καθηγητής Στρατηγικής στο London Business School και σύμβουλος στρατηγικής της ΕΛΛΕΤ. «Αναφέρεται στην ανθεκτικότητα των υποδομών και των φυσικών πόρων, αλλά και στη διασφάλιση ότι θα διατηρηθούν οι ιδιαιτερότητες του τοπίου και της πολιτιστικής ζωής που κάνουν τα νησιά των Κυκλάδων μοναδικά». Παρ’ ότι η έννοια της ΦΙ είναι πλέον trending, απέχει πολύ ακόμα από το να αποτελέσει ουσιώδες εργαλείο για τον ευγενή αυτό σκοπό.

(Με πληροφορίες από : https://www.sustainablecyclades.gr/, του Γιάννη Παλαιολόγου, 26/3/2024)