Σήμερα 21 Αυγούστου 2024, συμπληρώνονται 108 χρόνια από τα βίαια κι αιματηρά γεγονότα στα μεταλλεία Σερίφου. Πρόκειται για την απεργία των εργαζομένων που οδήγησε ουσιαστικά στην καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας, κάτι που, όπως φαίνεται, τίθεται και πάλι υπό διακύβευση στο σύγχρονο εργασιακό τοπίο. Τα γεγονότα είναι λίγο-πολύ γνωστά. Ιδιαίτερα στους Σερφιώτες, οι οποίοι με περηφάνια φέρουν το φορτίο της ιστορικής μνήμης των γεγονότων.
Η αντιπαραβολή με το σήμερα
Τι κληροδότησαν οι αγωνιστές της Σερίφου στους σημερινούς μεταλλωρύχους;
Ίσως η καταλληλότερη περίπτωση για να δούμε πως εξελίχθηκαν οι συνθήκες εργασίας του κλάδου είναι τα Μεταλλεία Χαλκιδικής.
Και στη Χαλκιδική, όπως και στη Σέριφο, η εξόρυξη κρατεί από την αρχαιότητα και συγκεκριμένα από τον 6ο αι. π.Χ περίπου. Μόνο που στη Χαλκιδική συνεχίζεται και σήμερα η εξόρυξη διότι υπάρχουν διαπιστωμένα αποθέματα 160 τόνων χρυσού, άνω του 1 εκατομμυρίου τόνων χαλκού, 2.000 τόνων αργύρου, 1,5 εκατομμυρίου τόνων μολύβδου και ψευδαργύρου. Εξ’ άλλου, το μεταλλευτικό δυναμικό της περιοχής της Χαλκιδικής κατατάσσεται στα σημαντικότερα της Ευρώπης.
Και φυσικά, οι συνθήκες εργασίας απέχουν παρασάγγας από εκείνες του 1916… Η ασφάλεια των εργαζομένων αποτελεί την μέγιστη προτεραιότητα και αυτό μαρτυρεί η προσήλωση στην τήρηση, ακόμα και την υπέρβαση της –αυστηρής– εργατικής νομοθεσίας που διέπει θέματα ασφαλείας. Σήμερα υπάρχουν αυστηρά τηρούμενες βάρδιες, γιατρός εργασίας, εκπαιδευμένες ομάδες διάσωσης αν τυχόν συμβεί κάτι, και το κυριότερο, συνεργασία σωματείων-διοίκησης. Αν υπάρξει κάποιο πρόβλημα συζητιέται και τις περισσότερες φορές λύνεται…
Όπως είναι λογικό, πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή του Σπέρα και των πρωτοπόρων μεταλλωρύχων της Σερίφου που ίδρυσαν το πρώτο σωματείο μέχρι σήμερα. Αλλά οι μορφές του αγώνα παραμένουν ίδιες: Πολύ πρόσφατα, τον περασμένο Ιούνιο, προέκυψε ένα θέμα με το ωράριο εργασίας και οι εργαζόμενοι ήρθαν σε αντιπαράθεση με την εταιρεία. Και η μορφή του αγώνα που αποφάσισαν τα σωματεία ήταν –τι άλλο– η απεργία. Στα Μεταλλεία Κασσάνδρας είχαμε και άλλες μεγάλες απεργίες και μάλιστα πολύμηνες το 1975 και το 1977. Μάλιστα σε ένα καπρίτσιο της ιστορίας και στην πρόσφατη απεργία του Ιούνη υπήρξε καράβι που δεν φορτώθηκε στο λιμάνι του Στρατωνίου, όπω ςτότε στη Σέριφο!
Φυσικά δεν ήρθαν οι χωροφύλακες, ούτε ο στρατός… Το θέμα λύθηκε αισίως δια της διαβούλευσης και η νέα συλλογική σύμβαση εργασίας που υπογράφηκε εκατέρωθεν άφησε ευχαριστημένες και τις δύο πλευρές αν κρίνουμε από τις ανακοινώσεις στον τύπο, τόσο των σωματείων των μεταλλωρύχων όσο και της εργοδοσίας.
Υπάρχει ακόμη ένα κοινό σημείο του τότε με το σήμερα, της Σερίφου του 1900 με την Χαλκιδική του 21ου αιώνα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα με τις τόσες θέσεις εργασίας που απορροφώνται από ντόπιους, κρατάει ζωντανό τον τόπο στα Μαντεμοχώρια της Χαλκιδικής, όπως ακριβώς τα μεταλλεία Σερίφου είχαν εκτοξεύσει τον πληθυσμό του νησιού στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Παράλληλες ιστορίες, λοιπόν, σε διαφορετικές εποχές; Θα μπορούσε κανείς να το πει κι αυτό, αν και οι παράμετροι είναι πολλές. Για ένα παραμένουμε σίγουροι: Κάθε είδους κατακτήσεις (εργασιακές, κοινωνικές, ταξικές), διαχρονικά κερδίζονται με συλλογικό αγώνα και προσωπικές θυσίες. Και που και που εμφανίζεται και ένας Σπέρας με ρόλο καταλύτη να επισπεύσει ή να διαφοροποιήσει τις εξελίξεις.
Σε κάθε περίπτωση οι αγώνες των μεταλλωρύχων της Σερίφου έχουν τις δικές τους σελίδες στην ιστορία και εμείς απλά έχουμε την υποχρέωση να διατηρούμε και να περνάμε τις μνήμες και έναν απέραντο σεβασμό από γενιά σε γενιά.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Οι κινητοποιήσεις και η μεγάλη απεργία του 1916
Το 1916, ήδη από την 7η Αυγούστου και αφού είχαν σημειωθεί δεκάδες θάνατοι μεταλλωρύχων μέχρι τότε, κάτι που είχε οδηγήσει σε σειρά διαβημάτων και σχετικών υπομνημάτων προς τα εμπλεκόμενα αρμόδια υπουργεία, ξεκίνησε απεργία. Οι μεταλλωρύχοι, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αυθαιρεσία του εργοδότη τους, Γερμανού Γρόμαν, συνασπίστηκαν και συνέστησαν σωματείο υπό τον συνδικαλιστή Κωνσταντίνο Σπέρα, που αργότερα θα ακολουθήσει μια αντίστροφη ιδεολογική διαδρομή. Ζήτησαν την καθιέρωση οκτώ ωρών ημερήσιας εργασίας, καθώς και μέτρα προστασίας της ζωής και της σωματικής τους ακεραιότητα σ’ αυτές δύσκολες συνθήκες εργασίας που βίωναν.
Η αφορμή για τα γεγονότα που επακολούθησαν, δίνεται όταν οι εργαζόμενοι αρνούνται να φορτώσουν το καράβι «Μανούσι» από την Άνδρο. Το πλοίο είχε έρθει να παραλάβει σιδηρομετάλλευμα. Στις 21 Αυγούστου, λοιπόν του 1916, μεταβαίνει στη Σέριφο απόσπασμα 12 χωροφυλάκων, με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Χρυσάνθου. Στόχος τους είναι να καταπνίξουν την απεργία. Ξεκινούν βιαιοπραγίες και η αστυνομία φυλακίζει την ηγεσία του σωματείου των μεταλλωρύχων. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις λαμβάνουν χώρα στην παραλία Μεγάλο Λιβάδι, όπου και βρίσκονται οι εγκαταστάσεις εξόρυξης και φόρτωσης των μεταλλευμάτων, καθώς και το κτίριο της διοίκησης της εταιρείας που εκμεταλλεύεται τα μεταλλεία.
Η χωροφυλακή δίνει τελεσίγραφο στους απεργούς να φορτώσουν το καράβι με το μετάλλευμα εντός πέντε λεπτών. Η προθεσμία εκπνέει και οι αρχές εξαπολύουν πυρά εναντίων των εργαζόμενων που απεργούσαν και δεν υπάκουσαν στις εντολές της. Πρώτος νεκρός πέφτει ο Θεμιστοκλής Κουζούπης και στη συνέχεια υπάρχουν άλλα τρία θύματα.
Οι απεργοί αντιδρούν, γενικεύονται τα αιματηρά επεισόδια και επεκτείνονται με τη συμμετοχή σε αυτά γυναικών και παιδιών. Ο τελικός απολογισμός είναι δύο χωροφύλακες νεκροί και δέκα τραυματίες. Ο υπομοίραρχος Χρυσάνθου λιθοβολήθηκε –ο τοπικός θρύλος λέει από μια γυναίκα- μέχρι θανάτου, ενώ σκοτώθηκε και ο αστυνόμος Σερίφου, Τριανταφύλλου. Μετά τα γεγονότα η διοίκηση σταδικά υποχώρησε μερικά βήματα σε θέματα ωραρίου και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
