Οι νέες τάσεις στην κατασκευή κατοικιών και ξενοδοχειακών μονάδων έχουν τις ρίζες τους στις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας – Η τέλεια εναρμόνιση με το φυσικό τοπίο, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός και η προστασία από τα στοιχεία της φύσης αποτελούν τα μεγάλα πλεονεκτήματα
Ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αναπτύσσονται υπόσκαφες κατασκευές είτε για χρήση κατοικίας είτε για ολόκληρα ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Στην αρχιτεκτονική ιστορία βέβαια η τάση αυτή μόνο «νέα» δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Αντίθετα παραπέμπει στις αρχέγονες λύσεις, που όμως πλέον ιδωμένες υπό ένα σύγχρονο πρίσμα αποτελούν μια νεωτερική προσέγγιση, η οποία μάλιστα ανταποκρίνεται στις επιταγές της εποχής για την ανάγκη βιοκλιματικού σχεδιασμού.
Ετσι, ενώ επί δεκαετίες οι άνθρωποι ως δείγμα προόδου και τεχνολογικής εξέλιξης χτίζουν ολοένα και ψηλότερα κτίρια, από τις απλές πολυκατοικίες του παρελθόντος μέχρι τους ουρανοξύστες του σήμερα φιλοδοξώντας να φτάσουν πιο κοντά στον ουρανό, τώρα… επιστρέφουν στα χαμηλά, σχεδόν υπόγεια κτίρια. Αναζητώντας πιθανά μια νέα σχέση με τη γη και ό,τι αυτή μπορεί να προσφέρει παρά τους αλλεπάλληλους «βιασμούς» της που μας έχουν φέρει αντιμέτωπους με τις ολέθριες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι μετά την… κατάκτηση των ουρανών η τάση αυτή σηματοδοτεί ένα comeback στη γη υπό τους όρους των καινοτόμων λύσεων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ολα αυτά βέβαια, προς το παρόν και δεδομένης της πραγματικότητας των πολυπληθών αστικών κέντρων, απευθύνονται σε ένα περιορισμένο κοινό. Ουδείς όμως μπορεί να γνωρίζει τι επιφυλάσσει το μέλλον.
Όταν άρχισαν όλα
Οι υπόσκαφες κατοικίες παραπέμπουν ιστορικά στα πρώτα χρόνια του ανθρώπου πάνω στη Γη. Σύμφωνα με τον διάσημο αρχιτέκτονα Νόρμαν Φόστερ, ο οποίος έχει εκπονήσει και τα σχέδια για το mega project του Ελληνικού, το σπήλαιο και η τέντα-στέγαστρο είναι οι δύο αρχέτυπες κατασκευές που έδωσαν το έναυσμα για τη δημιουργία των υπόλοιπων κατασκευών. Σε εκείνη την πρώτη φάση οι άνθρωποι ζούσαν κάτω από το έδαφος για λόγους επιβίωσης, εξασφαλίζοντας προφύλαξη από τα καιρικά φαινόμενα και τις άλλες απειλές που αντιμετώπιζαν.
Ετσι, η υπόσκαφη κατοίκηση συναντάται αρχικά σε περιοχές όπου το έδαφος ή οι τεφρώδεις βράχοι επέτρεπαν τη χρησιμοποίηση ή τη διαμόρφωσή τους ώστε να προκύψει ένας μικρός ή μεγαλύτερος χώρος που ως καταφύγιο θα τους προστάτευε από κάθε ξένη επιβουλή ή τη μανία της φύσης.
Στην πορεία οι υπόσκαφες κατοικίες σε μορφή οικισμών εμφανίζονται συχνά σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες, όπως στη λεκάνη της Μεσογείου, στην Κίνα και στη Β. Αμερική. Ετσι, τέτοια παραδείγματα συναντάμε σε διαφορετικούς γεωγραφικούς τόπους και χρόνους, όπως στη Σαντορίνη, στα Μετέωρα, στην Καππαδοκία της Τουρκίας, στη Ματέρα της Ιταλίας και αλλού.
Ιδιαίτερα γνωστή στην Ελλάδα είναι ασφαλώς η περίπτωση της Σαντορίνης, όπου τα υπόσκαφα μικρά σπίτια άρχισαν να εμφανίζονται κυρίως την περίοδο των πειρατικών επιδρομών που οδήγησαν τους κατοίκους στα πιο προφυλαγμένα σημεία του νησιού.
Η ύπαρξη φυσικών σπηλαίων, η έλλειψη ξυλείας και η άφθονη ηφαιστειακή τέφρα, υλικό με μονωτικές ιδιότητες, επέτρεψαν την ανάπτυξη των οικισμών που πέρασαν από γενιά σε γενιά. Βέβαια οι φτωχικές υπόσκαφες κατοικίες που ήταν η λύση ανάγκης του παρελθόντος έδωσαν τη θέση τους στα νεότερα χρόνια σε πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες που ξεχωρίζουν ακριβώς λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής τους.
Τα πολλαπλά οφέλη
Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα προσφέρεται για υπόσκαφες κατασκευές λόγω της μορφολογίας του εδάφους, ενώ πολλαπλά είναι, σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες, τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Σε αυτά περιλαμβάνονται η τέλεια εναρμόνιση με το φυσικό τοπίο, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός με την επίτευξη παράλληλα σταθερών θερμοκρασιών στο εσωτερικό τους, η αυξημένη προστασία από θόρυβο, σκόνη, ακτινοβολία, πυρκαγιά, αλλά και ακραία καιρικά φαινόμενα.
Ωστόσο, σήμερα η κατασκευή ενός υπόσκαφου κτιρίου απαιτεί υψηλή τεχνολογική γνώση, άρτιο σχεδιασμό και χρήση νέων υλικών και μεθόδων. Τα απτά αποτελέσματα πάντως μέσα από τα έργα σύγχρονων Ελλήνων αρχιτεκτόνων μπορούν να χαρακτηριστούν τουλάχιστον εντυπωσιακά, ενώ διακρίνονται και σε διεθνές επίπεδο.
Το nCaved στη Σέριφο
Υπάρχουν πολλά θαυμάσια παραδείγματα υπόσκαφων κατοικιών στην Ελλάδα, αλλά θα σταθούμε στη δική μας Σέριφο. Διότι στα χαρακτηριστικά παραδείγματα υπόσκαφων κατασκευών περιλαμβάνεται ασφαλώς το «NCaved House», του γραφείου MOLD Architects.
Το nCaved χωροθετείται σε βραχώδη τοποθεσία κοντά σε ένα μικρό απομονωμένο όρμο στη Σέριφο.
Η ανάγκη δημιουργίας ενός ‘καταφυγίου’ σε ένα χώρο με αφοπλιστική θέα, αλλά απόλυτα εκτεθειμένο στους έντονους βόρειους ανέμους, οδήγησε στη χειρονομία της ‘διάτρησης’ της πλαγιάς, αντί της εν σειρά παράθεσης χώρων στο επίπεδο του εδάφους.
Ένας ορθογωνικός κάνναβος εφαρμόζεται στο επικλινές έδαφος και παρέχει το υπόβαθρο μιας τρισδιάστατης ‘σκακιέρας’ πλήρων και κενών. Αυτή φιλοξενεί και ταυτόχρονα απομονώνει τους χώρους της κατοικίας. Tην αυστηρή γεωμετρία της ανατρέπει η στροφή του τελευταίου τμήματος του καννάβου, η οποία προσφέρει στους χώρους διημέρευσης διευρυμένη θέα και εντείνει την αίσθηση της προοπτικής. ΄Έτσι, επίσης, το ίχνος της κατοικίας μοιάζει να ελαχιστοποιείται στο νοητό τέλος της ανάβασης.
Οι πλευρικοί τοίχοι από ξερολιθιά, που οριοθετούν και προστατεύουν την κατοικία, είναι τα κατακόρυφα όρια που οδηγούν το βλέμμα στον ορίζοντα. Σε αντίθεση με αυτούς τους στιβαρούς διαμήκεις πέτρινους τοίχους, οι εγκάρσιες όψεις είναι ελαφρές, γυάλινες και ανοιχτές καθ’ όλο τους το μήκος. Η μπροστινή όψη ανοίγεται πλήρως στην ανατολική θέα, ενώ τα πίσω υαλοστάσια πλαισιώνουν εσωτερικούς κήπους, προσφέροντας διαμπερότητα και φώς. Ο διαμπερής φωτισμός και αερισμός, η πέτρα και το φυτεμένο δώμα, σε συνδυασμό με την κατάλληλη μόνωση και τα ενεργειακά υαλοστάσια, προσδίδουν στο nCaved βέλτιστα βιοκλιματικά χαρακτηριστικά και περιορίζουν στο ελάχιστο τις ανάγκες κλιματισμού των χώρων.
Η κατοικία αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα που περιλαμβάνουν αντίστοιχα τα υπνοδωμάτια, τους χώρους διημέρευσης και τον ξενώνα. Τα δύο πρώτα επικοινωνούν εσωτερικά, ενώ ο ξενώνας είναι ανεξάρτητος.
Μια υποβαθμισμένη κλίμακα συνδέει εξωτερικά τα τρία επίπεδα και οδηγεί στην κύρια είσοδο, στον εξώστη του καθιστικού. Η ομαλή αυτή κατάβαση στα ενδότερα της κατοικίας αποκαλύπτει αργά – αργά τους αρχικά κρυμμένους χώρους της και προσφέρει παράλληλα την διπλή πλαισίωση της θέας ως φυγή προς την θάλασσα κατά την κατάβαση, ως φυγή προς τον ουρανό κατά την ανάβαση.
Οι (λεγόμενοι) ‘υπόσκαφοι’ χώροι είναι αρνητικοί όγκοι που προκύπτουν από την τομή και αφαίρεση τμήματος του βράχου. Αυτή ακριβώς την ατμόσφαιρα της αδρής φυσικής κοιλότητας επέλεξαν να ενισχύσουν με την επιλογή των υλικών και της χρωματικής κλίμακας. Πέτρα, εμφανές σκυρόδεμα, ξύλο και μέταλλο συντίθενται λειτουργικά δημιουργώντας αδρά εσωτερικά κελύφη. Διάτρητα διαφράγματα-φίλτρα στις όψεις παράγουν μοτίβα σκιών που, σε συνδυασμό με μεγάλες ανακλαστικές επιφάνειες καθρέπτη, συνθέτουν μια απόκοσμη ατμόσφαιρα στους ιδιαίτερους χώρους της κατοικίας.
Οι πέργκολες μοιάζουν να αποκολλώνται από την επιφάνεια και να αιωρούνται, υπογραμμίζοντας την παρουσία του κτίσματος, το οποίο οι σχεδιαστές/ αρχιτέκτονες επεδίωξαν να ανήκει αλλά όχι και να αφομοιώνεται από το τοπίο.
(Πηγή: με πληροφορίες από https://www.doma.archi/, https://www.protothema.gr/, 11/1/2024)
