Στην εφημερίδα «ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ»* διαβάζουμε ένα άρθρο για την διαχείριση των υδατικών πόρων στη γειτονική Κύθνο. Εκεί έχουν ξεκινήσει εδώ και 4 χρόνια την προσπάθεια και με συνέργειες και επιστημονικές μεθόδους εφαρμόζουν μια βιώσιμη στρατηγική με έμφαση στη διαχείριση του πολυτιμότερου φυσικού πόρου , του νερού. Η Κύθνος, προσεταιρίστηκε το Δίκτυο Αειφόρων Νησιών (ΔΑΦΝΗ) και με τη συνεργασία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου υλοποίησε τα τελευταία 4 χρόνια το ολοκληρωμένο έργο έρευνας και ανάπτυξης «Κύθνος Έξυπνο Νησί» με πεδίο εφαρμογής αποκλειστικά την Κύθνο.
Το νησί της Κύθνου, γνωστό και ως «Θερμιά» στην αρχαιότητα, αποτελεί νησί των Κυκλάδων το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στην Κέα και στη Σέριφο και υπάγεται στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Η Κύθνος στο παρελθόν ήταν ένα αμιγώς αγροτικό νησί, με σημαντική μεταλλευτική δραστηριότητα και περιορισμένη αλιεία. Σήμερα, απομεινάρια αυτής της εποχής είναι εμφανή στην γεωμορφολογία του νησιού με τους πλούσιους αναβαθμούς και τις «σκάλες» φόρτωσης μεταλλεύματος.
Σήμερα, η οικονομία της Κύθνου, όπως και η πλειοψηφία των Ελληνικών νησιών βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον τουρισμό, βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων αλλά παράλληλα ασκώντας σημαντικές πιέσεις στις υποδομές του νησιού και στους συχνά περιορισμένους διαθέσιμους φυσικούς πόρους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το νερό. Στα νησιά η ζήτηση σε νερό καλύπτεται κυρίως από το συνδυασμό τριών πηγών, α) τα υπόγεια ύδατα τα οποία αξιοποιούνται μέσω γεωτρήσεων ή των παραδοσιακών πηγαδιών είτε σπανιότερα από αναβλύζουσες πηγές, β) τα επιφανειακά ύδατα τα οποία συλλέγονται σε μικρούς ή μεγαλύτερους φυσικούς ή τεχνητούς ταμιευτήρες και γ) το επεξεργασμένο θαλασσινό νερό μετά από επεξεργασία σε μονάδες αφαλάτωσης.
Αντιμετωπίζοντας την υδατική πρόκληση στην Κύθνο
Η εξασφάλιση και διαχείριση επάρκειας ύδατος στα νησιά εμφανίζει σημαντικές και ιδιαίτερα κρίσιμες προκλήσεις. Συγκεκριμένα, στην Κύθνο οι υδατικοί πόροι είναι περιορισμένοι, λόγω των μειωμένων βροχοπτώσεων αλλά και των υδατοστεγών γεωλογικών σχηματισμών του νησιού που δεν επιτρέπουν σημαντική υπόγεια υδροφορία. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα την υπέρ-εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων, που με τη σειρά της οδηγεί σε υφαλμύρινσή τους. Το πρόβλημα της υφαλμύρινσης εντείνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, μέσω της αύξησης των περιόδων ανομβρίας και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Επιπλέον, σημαντικό πρόβλημα αποτελούν οι υψηλές απώλειες ύδατος στα δίκτυα ύδρευσης, η οποία συχνά υπερβαίνει το 30% του μεταφερόμενου νερού, είτε λόγω παλαιότητας αυτών είτε λόγω πρόχειρης ανάπτυξης αυτών προς κάλυψη επειγουσών αναγκών. Τέλος, η κρισιμότερη πρόκληση, η οποία φυσικά επιδρά στο σύνολο των υποδομών των τουριστικών προορισμών, είναι η εποχιακή ζήτηση πόρων και εν προκειμένω νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Η ζήτηση νερού την καλοκαιρινή περίοδο σχεδόν δεκαπλασιάζεται σε σύγκριση με τον χειμώνα, αναγκάζοντας τα νησιά να επενδύουν σε δαπανηρές υποδομές.
Ολοκληρωμένο σχέδιο ύδρευσης
Το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων (ΔΑΦΝΗ), φορέας της νησιωτικής τοπικής αυτοδιοίκησης στον οποίο συμμετέχουν 52 νησιωτικοί Δήμοι από όλη την Ελλάδα, εργάζεται εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες για να υποστηρίξει τα νησιά στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Παράλληλα, προωθεί τόσο σε εθνικό όσο και Ευρωπαϊκό επίπεδο την ιδέα ότι μικρές απομονωμένες περιοχές, όπως είναι τα νησιά, μπορούν να λειτουργήσουν ως ζωντανά εργαστήρια (living labs) για την εφαρμογή ολοκληρωμένων έξυπνων, βιώσιμων και καινοτόμων συστημάτων και εφαρμογών για τη διαχείριση των υποδομών και φυσικών πόρων.
Σε αυτή την κατεύθυνση το ΔΑΦΝΗ σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) και τον Δήμο Κύθνου υλοποίησε τα τελευταία 4 χρόνια το ολοκληρωμένο έργο έρευνας και ανάπτυξης «Κύθνος Έξυπνο Νησί» με πεδίο εφαρμογής αποκλειστικά την Κύθνο. Στο πλαίσιο του έργου υλοποιήθηκε ένα πλέγμα παρεμβάσεων στους τομείς διαχείρισης υδατικών πόρων και αποβλήτων, στην παραγωγή, αποθήκευση και διαχείριση πράσινης ενέργειας, στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων και οδοφωτισμού.
Με σκοπό το μεθοδευμένο προσδιορισμό των απαραίτητων έργων βελτίωσης υφιστάμενων και ανάπτυξης νέων υποδομών διαχείρισης των υδατικών πόρων αναπτύχθηκε ένα ολοκληρωμένο Γενικό Σχέδιο Ύδρευσης για το νησί, το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του υδρευτικού συστήματος, αποτύπωση της ζήτησης και των χρήσεων νερού, και των ανθρωπογενών πιέσεων στους υδατικούς πόρους, αξιολόγηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των πηγών τροφοδοσίας, καθώς και εκτίμηση του υδατικού ισοζυγίου και της μελλοντικής ζήτησης νερού με βάση και τη διαφαινόμενη τουριστική ανάπτυξη.
Βιώσιμη και έξυπνη διαχείριση των υδατικών πόρων
Το Γενικό Σχέδιο Ύδρευσης κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις για την εξασφάλιση της επάρκειας και της ποιότητας του νερού ύδρευσης, με γνώμονα την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος.
Αρχικά πραγματοποιήθηκε εγκατάσταση ολοκληρωμένου συστήματος τηλεμετρίας και τηλεδιαχείρισης του υδρευτικού συστήματος του νησιού, το οποίο επιτρέπει τη συλλογή πληροφοριών (όπως πίεση, παροχή, στάθμη, αγωγιμότητα όλων των δημοτικών δεξαμενών και γεωτρήσεων), τη διαχείριση και τον προγραμματισμό παρεμβάσεων από το κεντρικό σύστημα ελέγχου του Δήμου, με σκοπό τον έλεγχο των διαρροών και άρα τη μείωση της σπατάλης νερού, καθώς και τον έλεγχο της ενεργειακής κατανάλωσης των συστημάτων ύδρευσης.
Στον οικισμό του Μέριχα, κεντρικού λιμένα του νησιού, στον οποίο καταγράφεται και η υψηλότερη ζήτηση σε νερό υλοποιήθηκε μια σειρά έργων με σκοπό τη μείωση των απωλειών των δικτύων καθώς και εξασφάλισης ύδατος καλής ποιότητας και επαρκούς πίεσης σε όλα τα νοικοκυριά.
Η κεντρική αφαλάτωση θαλασσινού νερού που είναι εγκατεστημένη στο γήπεδο του Μέριχα από το 2015, η οποία μάλιστα καλύπτει εδώ και λίγα χρόνια μέρος της ζήτησης του οικισμού της Δρυοπίδας, ενισχύθηκε με την προμήθεια και εγκατάσταση μονάδας επεξεργασίας υφάλμυρου νερού δημοτικής γεώτρησης, δυναμικότητας 200κ.μ./ημέρα. Οι δύο μονάδες παράγουν πλέον νερό ίδιας ποιότητας το οποίο αποθηκεύεται σε δεξαμενές και καλύπτουν τη ζήτηση σε νερό του οικισμού. Η νέα αφαλάτωση έχει σχεδόν μηδενικά απόβλητα καθότι η άλμη της επαναχρησιμοποιείται τροφοδοτώντας την υφιστάμενη αφαλάτωση θαλασσινού νερού. Ταυτόχρονα με την αντικατάσταση του τροφοδοτικού αγωγού και του εσωτερικού δικτύου ύδρευσης του οικισμού από αγωγούς κατάλληλων κατασκευαστικών προδιαγραφών, παρέχεται πλέον πόσιμο νερό ως τη βρύση των καταναλωτών, μειώνοντας τη χρήση πλαστικών μπουκαλιών και την ανάγκη διαχείρισης των απορριμμάτων τους. Επιπλέον, μειώνονται οι απώλειες από διαρροές των αγωγών ύδρευσης. Παράλληλα με την αύξηση της ικανότητας αποθήκευσης νερού, με την κατασκευή νέας δημοτικής δεξαμενής στη θέση «Τσούκα», εξασφαλίζεται η κάλυψη των υψηλότερων ζωνών του οικισμού του Μέριχα αλλά και μελλοντικών οικιστικών επεκτάσεων, ενώ επιπρόσθετα αυξάνεται η αυτονομία του οικισμού σε περιόδους αιχμής, Τέλος, πραγματοποιήθηκε εγκατάσταση φωτοβολταϊκού σταθμού με σύστημα μπαταριών για την αποθήκευση πλεονάζουσας ενέργειας για την κάλυψη μέρους της ζήτησης ενέργειας των μονάδων και μείωση του αντίστοιχου ενεργειακού κόστους.
Επιπλέον, για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών στους λοιπούς οικισμούς του νησιού πραγματοποιήθηκαν οι κάτωθι παρεμβάσεις:
- Εγκατάσταση μονάδας αφαλάτωσης θαλασσινού νερού δυναμικότητας 200κ.μ./ ημέρα, για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών του οικισμού των Λουτρών για την εξασφάλιση ποσότητας και ποιότητας ύδατος για τα επόμενα χρόνια και η ορθολογικότερη χρήση των υδατικών πόρων και πιο συγκεκριμένα της γεώτρησης Λουτρών και της πηγής Πύργου.
- Εγκατάσταση μονάδας αφαλάτωσης θαλασσινού νερού 60κ.μ./ημέρα πλησίον της δημοτικής δεξαμενής του οικισμού του Αγίου Δημητρίου για την επεξεργασία του νερού γεώτρησης υψηλής αλατότητας διασφαλίζοντας την ποιότητα του νερού ύδρευσης, ενώ ταυτόχρονα μειώνονται οι απώλειες λόγω διαβρώσεων εξαρτημάτων ύδρευσης και συσκευών, που προκαλούνταν από την υψηλή αλατότητα του νερού.
Τέλος, εκπονήθηκε μελέτη σχετικά με την επιλογή κατάλληλης θέσης για την κατασκευή μικρών φραγμάτων ανάσχεσης επιφανειακών υδάτων σε συγκεκριμένα υδατορέματα στην νήσο Κύθνο στοχεύοντας στην αντιδιαβρωτική και αντιπλημμυρική προστασία ίων οικισμών και τη διατήρηση των υδάτινων σωμάτων.
Συνολικά, οι παραπάνω παρεμβάσεις αποτελούν την αρχή για την αποτελεσματικότερη, βιώσιμη και έξυπνη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην Κύθνο. Το προσεχές διάστημα αξιοποιώντας σχετικές χρηματοδοτήσεις ο Δήμος Κύθνου δρομολογεί την υλοποίηση των λοιπών προβλεπόμενων έργων του Γενικού Σχεδίου Ύδρευσης με σκοπό να καταστήσει το νησί αυτάρκες σε υδατικούς πόρους όλο το χρόνο, ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των συστημάτων και το κόστος παραγωγής και διαχείρισης ύδατος.
Η διαδρομή προς την αειφορία και την καινοτομία δεν είναι πάντα εύκολη, αλλά η Κύθνος με την υποστήριξη του ΔΑΦΝΗ και την ολοκληρωμένη προσέγγιση του έργου «Κύθνος Έξυπνο Νησί» αποδεικνύει ότι η βιωσιμότητα μπορεί να είναι και πραγματικότητα. ·
*(ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ_ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ, 31/03/2024, «ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ : ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΗΣ ΚΥΘΝΟΥ», αρθρογράφοι Κώστας Κομνηνός, Γενικός Διευθυντής, Δίκτυο Αειφόρων Νήσων – ΔΑΦΝΗ και Μαρία Κουρεμπελέ, Επικεφαλής Τμήματος Διαχείρισης Υδατικών Πόρων – ΔΑΦΝΗ)
